کاغذی برای اخبار ممالک محروسه

« به رای صوابنمای ساکنین ممالک محروسه و مخفی نماناد که همت ملوکانه اولیای دولت علیه مصروف براین گشته که ساکنین ممالک محروسه تربیت شوند و از آن‌جا که اعظم تربیت آگاه ساخت از کار جهان است،‌ لهذا به حسب حکم شاهنشاهی کاغذ اخباری مشتمل بر اخبار شرقیه و غربیه در دارلطباعه ثبت و باطراف و اکناف فرستاده خواهد شد. اما اخبار شرقیه عبارتست از …»

روزنامه «کاغذ اخبار» شماره اول ۲۵ محرم ۱۲۵۳ قمری(برابر با ۱۱ اردیبهشت ۱۲۱۶) منتشر شده  در دارلطباعه طهران، قیمت یک عباسی. این عنوانی بود که بالای روزنامه‌ای منتشر شد که متن بالا حکم سرمقاله‌اش را داشت؛ نخستین روزنامه ایران یا همان کاغذ اخبار میرزا صالح شیرازی کازرونی.

روز ۱۱ اردیبهشت ۱۲۱۶  مردم پایتخت با ورقه نخودی‌رنگ با خط‌های ریز و در هم پیچیده مواجه شدند که می گفتند کاغذ اخبار است. کاغذی که  در آن تازه ترین اخبار ممالک محروسه منتشر شده بود.

میرزا صالح یکی از آن پنج محصل ایرانی بود که به انتخاب عباس‌میرزا به فرنگ فرستاده شدند. او پسر حاج باقر کازرونی از افسران نزدیک عباس‌میرزا نایب‌السلطنه بود که در جنگ دوم ایران روس جنگیده بود. میرزا صالح که روایت است در کازرون به دنیا آمد اما در تبریز بزرگ شد،  برخلاف پدر راه دیوانی در پیش گرفت و به خدمت ولیعهد در آمد. معلوم نیست استعداد زیادش در آموختن زبان از همراه شدن با سفیران انگلیسی بود یا خدمتی که به نایب‌السلطنه کرد که او تصمیم گرفت میرزا صالح را در دومین گروه دانشجویان اعزامی به فرنگ قرار دهد تا در آن‌جا زبانش را کامل کند. خود میرزا صالح در خاطراتش می‌نویسد:« روز چهارشنبه بیستم جمادی‌الاولی بندگان قائم مقام دولت علیه ایران این حقیر را خواسته حکم فرمودند که چون نواب والا را اراده آنست که چند نفر را به جهت تحصیل علوم به فرنگ به همراه قونونل خان فرستاده باشند.» او قرار بود برود مشق مترجمی ببیند اما در فرنگ شیفته تمدن غربی بخصوص چاپ و روزنامه‌نگاری می‌شود. پس آن طور که خودش نوشته تلاش می‌کند در کنار تحصیل چیزی را از آن ولایت ببرد که به کار دولت علیه بیاید. این کار خیال بردن صنعت چاپ در ایران است. او در زمانی که در حال تحصیل است همچنین به دفتر روزنامه‌های مهمی چون تایمز می‌رود و مشق روزنامه‌نگاری می‌کند و پس از سه سال و ۹ ماه و بیست روز با یک دستگاه چاپ سربی کوچک به تبریز باز می‌گردد. در بازگشت به ایران او از مزایای روزنامه برای نایب‌السلطنه می‌گوید. با وجود استقبال عباس‌میرزا او را برای وزارت در تهران فرا می‌خوانند و میرزا صالح در پایتخت مقدمات چاپ روزنامه را می‌گذارد. این روزنامه که قرار بود به صورت مرتب منتشر شود در ابتدا گازت نام داشت. اما بعدها به ترجمه کلمه به کلمه Newspaper  کاغذ اخبار نامیده می‌شود. هرچند روزنامه هیچ نامی برپیشانی خود ندارد و در سه نسخه‌ای که به دست ما رسیده و ۲ نسخه‌ای که در موزه بریتانیا است تنها تصویر شیر و خورشید در ابعاد ۵ در ۵  و جمله اسدالله غالب شبیه لوگو در آن کار شده است. متاسفانه اطلاعات درباره کاغذ اخبار بسیار اندک است. می‌دانیم کاغذ اخبار سه سال به طور مستمر هفته ای یک شماره چاپ می‌شده اما فقط ۳ شماره کامل از آن در دسترس ما هست که می‌شود از محتوی آن‌ها حدس زد که این ورقه بیشتر جنبه اطلاع‌رسانی داشته است. قطع روزنامه ۴۰ سانت در ۲۴ سانت بوده و روزنامه در ۲ صفحه با چاپ سنگی با ستون‌های از اخبار ممالک شرقیه و اخبار ممالک غربیه به خط نسخ نوشته شده است. به نوشته سید فرید قاسمی مجموع ستون‌های روزنامه در چهار صفحه ۲۱۷ سطر است. نمی‌دانیم میرزا صالح چرا روزنامه را تعطیل کرد اما می‌دانیم او چراغی روشن کرد که اصل چهارم دموکراسی در دوره استبدادی در ایران شکل گرفت. چراغی که در کمتر از بیست سال به انتشار روزنامه‌های دیگری به زبان فارسی منجر شد.