سال‌ها سال پیش خیابان‌های شهر در شب زیر نور چراغ‌های پی‌سوز و چراغ‌های روغنی و نفتی روشن می‌شدند. این آخری‌ها هم چراغ‌های گازی که آن هم برای اولین بار در خیابان چراغ گاز یعنی خیابان امیرکبیر و خیابان ناصرخسرو نصب شد. این همان زمانی بود که سال‌ها بود ادیسون چراغ برق را در اداره ثبت اختراعات آمریکا ثبت کرده بود و خیلی از کشورهای جهان با استفاده از این اختراع شهرهایشان را روشن می‌کردند.
تماشاخانه دولتی مسکو بود که ناصرالدین شاه در خاطرات خود آن را چنین توصیف کرد:«هر دقیقه روشنایی الکتریسته رنگارنگ از گوشه‌ها به مجلس رقص می‌اندازند». او همچنین در خاطره‌ای که متعلق به ۲۰ رمضان ۱۳۰۶ بود درباره خانه‌ای که در آن مهمان شده بودند نوشت:« وارد عمارت دالغروکی شدیم، خیلی خوب عمارتی است. دو سفر سابق هم که آمده بودیم همین جا به عین همان طور است که دیده بودیم. چیزی که تازگی داشت پنج، چهلچراغ در اطاق شام بود که با چراغ الکتریسته روشن شده بد و کاسه‌های چهره رنگ داشتند. به قدری قشنگ بود که مثل چراغ پریان یا چراغ بهشتی به نظر می‌آمد و تمام تالار را مثل روز روشن کرده بود، در صورتی که چشم را هم نمی‌زد».
این روشنایی‌ها چشم شاه را گرفت و از حاج‌امین‌الضرب تاجر سرشناس و کارآفرین عصر خودش خواست تا کارخانه برق را به تهران بیاورد. اما یک سال قبل از آن که کارخانه حاج‌امین‌الضرب به تهران برسد حاج‌علی‌خان امین‌الدوله در مجمع الصنایع نزدیک خیابان باب همایون کارخانه برق کوچکی را با همراهی مسیو فابیوس که به بواتال مشهور بود راه‌اندازی کرد. این کارخانه برق آن چنان که در مرات آلبلدان نوشته شده است با روشن شدن یک شاخه چراغ توسط ناصرالدین شاه در زمان غروب آفتاب افتتاح شد. این کارخانه چند شاخه برق را در داخل عمارت سلطنتی و سردر الماسیه و میدان توپخانه روشن کرد.
با این همه اولین مولد برق در سال ۱۲۶۴ یعنی درست شش سال بعد از ثبت اختراعش وارد ایران شد و اولین جایی را که روشن کرد، کاخ گلستان بود. نخستین مراسمی هم که رسما با روشنایی برق اجرا شد تعزیه‌خوانی تکیه دولت بود.
در سال ۱۲۸۴ ه.ش نخستین نیروگاه خصوصی برق شهری توسط مرحوم حاج امین الضرب به‌قدرت ۴۰۰ کیلووات از نوع بخار پیستونی در شهر تهران روشن شد. جالب است که این نخستین کارخانه صنعتی در تهران هم بود.جعفر شهری هم در کتاب «تهران قدیم» درباره کارخانه برق امین‌الضرب نوشته: «باری کارخانه امین‌الضرب از عجایبی بود که تا سال‌ها موجب حیرت و تماشای مردم شهر شده بود. هر غروب به تماشایش می‌رفتند و مدت‌ها به شگفتیش لب به دندان می‌گزیدند و لاحول می‌گفتند.»
این کارخانه دیگ‌های درداری داشت که درهایشان با پیچ و مهره‌هایی باز و بسته می‌شدند در آن به کار گذاشته شده از آن لوله‌هایی به اطراف کشیده شده بود که شاه لوله‌اش به خیابان ناصریه و خیابان در اندرون یا همان الماسیه راه پیدا می‌کرد. اولین کارخانه برق تهران قدرتی معادل ۴۰۰ کیلو وات بود و به چند خیابان اصلی مانند چراغ برق و لاله‌زار تا ساعت ۱۲ هر شب برق می‌داد. در حدود سال ۱۳۰۰ بود که مسیو گاسپاریان شهردار تهران برای این خیابان‌ها لامپ‌های روشنایی کشید و این خیابان‌ها را مثل روز روشن کرد.
نویسنده: فرزانه ابراهیم زاده
نظر شما