آیین باستانی یلدا* بین طهرانی‌ها با میوه‌های تازه فصل پاییز و میوه‌های خشک‌شده تابستان و آجیل از میهمانان پذیرایی می‌کردند و معتقد بودند که خوردنی‌های سفره شب یلدا مثل خوراکی‌های پای سفره هفت‌سین، می‌تواند طبیعت گرم را سرد و طبیعت سرد را گرم کند به این صورت کسانی که از گرمی‌مزاج رنج می‌بردند، هندوانه و انار و کسانی که از سردمزاج بودن‌شان ناراحت بودند توت، کشمش و خرما می‌خوردند.
«علی‌اکبر دهخدا» شب یلدا را بلندترین شب سال می داند که ایرانیان آن را از دیرباز مبارک می‌دانستند. در این شب ایرانیان سفره ای فراخ و گشاده می‌گسترانیدند که روی آن آتشدان، عطردان و خوراکی‌های گوناگون بود از جمله خوراکی‌های فصلی و خوردنی‌های غیرنوشیدنی مانند نان، شیرینی، حلوا و گوشت قربانی.
اما اهمیت شب یلدا در روزگار ما چیست و چرا برای ترویج و حفظ آن در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است؟ شاید بتوان گفت در زندگی ماشینی و بهتر بگوییم در دنیای روابط مجازی شب یلدا از آخرین ریسمان‌هایی است که همچون آیین نوروز برای ادامه روابط انسانی در دنیای واقعی می‌توانیم به آن بیاویزیم. در شب یلدا در خانه بزرگترها سفره‌ای پهن می‌شود که بر آن خوراکی‌های مرسوم این شب قرار می‌گیرد و همگان با تاسی به آیینی هشت هزار ساله دوران جمع می‌شوند. می‌توان گفت سفره به معنای جایی که همه اعضای خانواد در آخر روز از هر جا خود را به آن می‌رساندند یکی از گم‌شده‌های دنیای امروز ماست.
سفره به عنوان مکانی که برای تناول غذا دور آن جمع می‌شوند، از جامعه کوچ نشین ایرانی تا جایگاهی که امروز در فرهنگ ایرانی دارد، خود همچون آیینه‌ای بازگو و منعکس‌کننده تغییرات و تحولات اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران در طی چند هزار سال گذشته است. آنچه که امروز در سفره‌های ایرانیان دیده می‌شود تنها متعلق به امروز نیست و اختصاص به زمان و قوم خاصی نیز ندارد بلکه نشان‌دهنده تعاملی طولانی است که در طی قرون گذشته میان اقوام و فرهنگ‌های گوناگونی که در ایران حضور پیدا کرده‌اند وجود داشته است. هر کدام از سفره‌ها و هر بخشی از آنها متعلق به عصری و فرهنگی و گروه و قومی خاص است که امروزه همه در زیر عنوان سفره ایرانی قرار می‌گیرند.
سفره شب یلدا نیز از انواع سفره ایرانی است در طولانی ترین شب سال که مردم دوران جمع می‌شوند به امید طلوع خورشید و برای دیدن طلوع آفتاب و به امید آنکه مهر آرزویشان را برآورده کند، شب را به صبح می‌رسانند. در آن تعامل تاریخی که به آن اشاره شد از زمانی که حافظ شیرازی به فرهنگ و ادب این سرزمین پا گذاشته، دیوان غزلیاتش از ارکان این این سفره بوده است. هدف اصلی، گرد آمدن یک خانواده و یک طایفه دور هم است. کارکرد سفره یلدا همچون سایر سفره ها گردآمدن برای شکرگزاری نعمت‌های خداوند و تجمیع باور مردمانی است که به این سفره اعتقاد دارند. در سفره یلدا میوه‌های قرمز رنگ را می‌بینیم که به نوعی گرمی و نشاط را به آن شب سرد زمستانی طولانی اضافه می‌کنند. اما گندم مثل دیگر انواع سفره‌های ایرانی در سفره یلدا هم جای خودش را پیدا می‌کند به صورت رشته در آشی که غذای ایینی این شب است.
یلدا یک خاطره جمعی است. یک خاطره چند هزار ساله. فرض کنیم شما هم مثل من رویای سفر در زمان را داشته باشید و مثل من نه به دنبال رفتن به آینده که در آرزوی سیر در گذشته هستید. برای این سفر به ابزار و الزاماتی نیازمندید یکی از آنها زبان مشترک و داشتن شناختی نسبت به گذشته است. یکی از ابزاری که در این سفر به کارتان می‌آید همین خاطرات جمعی است که موجب ایجاد تعلق خاطر به جمع و به سرزمین می‌شوند. باشکوه نیست که این خاطره را سالهای سال است که مردم یک جغرافیای تاریخی با هم تجربه کرده‌اند؟
این‌ها را باید اضافه کرد که امسال وقتی به تنهایی در این آیین شرکت می‌کنیم و دوری از خانواده و پدر و مادر را تحمل می کنید درنگی است تا سر سفره شب یلدا که نشستید در ذهنتان با مردمی که صدها سال پیش در این سرزمین زیسته و این آیین را سینه به سینه برای ما حفظ کرده‌اند فکر کنید. آن وقت به احترامشان و به احترام عزیزانی که با شما سر این سفره نیستند، موبایل‌هایتان را کنار بگذارید ، انار بخورید و شعر بخوانید و این قصه را دراز کنید.
*آیین باستانی یلدا در سال ۱۳۸۸ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
نظر شما