یک شهر و هزاران نام

به گزارش خبرنگار شهر، اگر گذرتان به کوچه پس کوچه های شهرستان ها افتاده باشد و به نام کوچه ها و خیابان ها با دقت بیشتری نگاه کرده باشید یا حداقل یکی از اهالی شهر راهنمای سفرتان باشد که با افتخار اسم هر خیابان و کوچه ای را می گوید و  قصه هایش را تعریف می کند، می بینید که انگار همه غرور شهر را روی کوچه هایش با یک نام حک کرده باشند.

این قصه تنها مختص شهرهای کوچک نیست که کلانشهرها نیز از این قاعده مستثنی نیستند اما با شکلی متفاوت. شاید همه مردم پایتخت قصه پشت همه نام های شهر را ندانند و شاید آنقدر دغدغه، ذهنشان را مشغول کرده باشد که دیگر نای قصه گویی از میدان های شهرشان را نداشته باشند اما هنوز اهالی قدیمی هر محل به نام کوچه هایشان افتخار می کنند. از یک شهید که فرزند یکی از اهالی بوده تا هنرمند، ورزشکار یا طبیبی که از همان محل به اوج رسیده.

ماجرا در پایتخت البته تنها به قصه افتخار نیست. نام میدان ها، بزرگراه ها و خیابان ها در ذهن مردم ماندگار شده و تغییر نامشان با نامدار تازه ممکن است آنطور که باید مورد استقبال قرار نگیرد. در نظرسنجی که مدتی پیش در تهران انجام شد ۵۵ درصد پاسخگویان به ندرت از اسامی جدید خیابان ها استفاده می کنند.

این تنها یک پیچیدگی برای نامگذاری در معابر تهران است، تنوع فرهنگی، سیاسی، مذهبی و بسیاری از عوامل دیگر نامگذاری در خیابان های کلانشهرها و بویژه پایتخت را کاری به مراتب دشوارتر از نامگذاری بر اساس قهرمان ها و افتخارات مردم در یک شهر کوچک می کند.

همین پیچیدگی ها روال قانونی نامگذاری در تهران را تعیین می کند. پیشنهادها برای نامگذاری هر خیابان از شورایاری ها به شهرداری هر منطقه می رسد، از آنجا راهی کمیسیون مربوط در شورای شهر می شود و در نهایت شورای شهر به لحاظ قانونی تصمیم گیرنده در این حوزه است، پس کمیسیون نامگذاری پس از بررسی هر نامی در صورت صلاحدید آن را راهی صحن می کند تا اعضای شورای شورای اسلامی شهر درباره اش تصمیم گیری کنند.

رد پای سیاست در نام گذاری معابر

همین مراحل پیچیدگی دیگری را خلق می کند؛ تغییر نگاه اعضای شورای شهر تهران در هر دوره. تفاوت دیدگاه در دو قطب سیاسی کشور که در هر دوره با نسبت های متفاوت راهی شورای شهر تهران می شوند به وضوح تغییر چشمگیر در نامگذاری ها را نشان می دهد.

برای نمونه در این راستا، تغییر شکل نامگذاری ها در شورای چهارم و پنجم است. تأکید بر انتخاب اسامی حماسی و حتی نامگذاری بر اساس افراد انقلابی و شهدای دیگر کشورها در شورای پنجم جای خود را به فضایی فرهنگی تر داد. انتخاب بر اساس میزان شهرت و افتخار آفرینی های بین المللی هنرمندان، نویسندگان، شاعران، وزرشکاران و عالمان معاصر در نامگذاری معابر در شورای پنجم به وضوح به چشم می خورد.

در آماری که تنها مربوط به سال ۱۳۹۸ است، شورای شهر ۱۴۹ مصوبه برای نامگذاری معابر تهران داشته است که از این میان ۴۴ نامگذاری مربوط به اشخاص بوده است. در این مدت نام ۲۰ نویسنده و شاعر معاصر، ۱۲ هنرمند (بازیگر، خوشنویس، موسیقیدان و کارگردان و ...)، ۱۰ دانشمند (پزشک، پروفسور، فقیه و وکیل) و ۶ ورزشکار در خیابان های تهران ماندگار شد.

حتی تمایل شورای شهر برای نامگذاری هنرمندان و نویسندگان معاصر کار را به جنجال و فشار جناح مخالف هم کشاند. مصوبه ای درباره نامگذاری دو خیابان به نام «فروغ فرخزاد» و «محمدرضا شجریان» فریاد مخالفان را بلند کرد. آنها که پیش از این هم در دوره های قبل شورای شهر تهران بر این باور بودند که انتخاب اسامی هنرمندان برای شهر انتخاب عده ای ولنگار است، این بار سابقه و رویکرد زندگی دو اسطوره معاصر را بهانه کردند تا مانع ثبت نامشان در شهر شوند.

البته تنها شجریان و فرخزاد نبودند که حاشیه ساز شدند، «سیمین بهبهانی» نیز به این لیست سه نفره افزوده شد تا اینکه شورای شهر تهران در نهایت اعلام کرد لازم است در این باره بیشتر بررسی کند.

محمدجواد حق‌شناس، عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهر معتقد است که موضوعاتی از این دست نیازمند صبر است و زمان می‌خواهد که به نتیجه برسد و در نتیجه باید صبوری کرد.

اما در حالی که هنوز هیچ خیابانی نام این سه تن را به دوش نمی کشد، خیابان های شهر وزنه های دیگر همچون هوشنگ ابتهاج، سیمین دانشور، علی حاتمی، اخوان ثالث، عزت الله انتظامی، ناصر حجازی و ... را روی دوش گذاشته اند و به آن افتخار می کنند.

با وجود آنکه شورای پنجم حدود یک سال دیگر زمان دارد تا اسامی بیشتری را به این لیست بلند بالا بیافزاید اما به نظر می رسد ماندگار کردن همین اسامی در تهران از سال های پس از انقلاب کار بزرگی بوده است که احتمالا نام شورای پنجم را در این زمینه ماندگار خواهد کرد.

یاری مردم در تغییر نام معابر 

در حقیقت در دنیای نامگذاری های معابر شهری دو روش وجود دارد، روشی که اسامی خیابان ها و بزرگراه ها را بر اساس حروف الفبا یا یک نظم مشخص دیگر تعیین می کند و یا اینکه از سنت، فرهنگ، تاریخ و علایق مردم برای این نامگذاری ها استفاده می کند و گاهی نیز به دنبال اسطوره سازی است.

تهران همیشه در میان کلانشهرهای دنیا از قاعده دوم بهره برده، چه پیش از انقلاب و چه پس از آن. با این حال نکته مهم درباره این نامگذاری ها در گذر زمان مشخص می شود و تنها رغبت مردم به تغییر نام است که موفقیت را نشان می دهد. بیش از ۴۰ سال از انقلاب گذشته است و همچنان حتی نسل جدید «خیابان شهید مطهری» را «تخت طاووس» خطاب می کنند اما همان نسل میدان «آزادی» را «شهیاد» نمی دانند یا ولیعصر را «پهلوی».

به نظر می رسد درباره هنرمندان معاصر و حتی فراتر از آن تغییر نام بزرگراه نیایش به آیت الله هاشمی رفسنجانی یا بزرگراه رسالت به سردار قاسم سلیمانی باید صبور بود و دید که این اسامی جدید چقدر می تواند حافظه مردم را تغییر دهد. گرچه برخی از خیابان ها نیز بارها تغییر نام داد. خیابان جردن به آفریقا و نلسون ماندلا

محمدجواد حق شناس به شهر می گوید: نامگذاری ها باید با رویکرد علمی و پژوهشی باشد چراکه افراد جامعه مهمترین ذی نفعان در این باره هستند. در مقطعی نظام اداری و حاکمیت کشور در این مورد اعمال نظر داشت اما بخش دیگر جامعه سیاست های خاص خود را داشت.

او معتقد است: محدودیت ها در تغییر نام میادین و گذرها با موجی از حساسیت ها روبرو می شود. به همین منظور کمیته نامگذاری شورای شهر از سال ۱۳۸۸ شکل گرفت و تاکنون ۴ هزار مورد نامگذاری را تجربه کرده است به طریقی که تاکنون سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ نام برای شهر تهران انتخاب شده است.

حق شناس با اشاره به نسبت نامگذاری ها به حافظه جمعی شهروندان پایتخت، گفت: نامگذاری ها در گذشته مورد توجه قرار نگرفت، چراکه رضایت اهالی آن کوچه و خیابان مورد توجه قرار نگرفته بود. از سوی دیگر باید از تغییر نام ها در شورای شهر نیز پرهیز کنیم.

او معتقد است: باید نامگذاری ها را در اماکن تازه تاسیس همچون ایستگاه های مترو در دستور کار قرار داد،  تقویت حافظه جمعی شهروندان و لزوم تغییر در آئین نامه ها از دیگر مواردی است که کمیته های مناطق، سازمان ها و شرکت ها باید آن را رعایت کنند.

با همه این تفاسیر به نظر می رسد مهمترین موضوعی که  کمیته های نامگذاری  در هر دوره از شورای اسلامی شهر باید مد نظر قرار دهد قضاوت تاریخ خواهد بود. اسطوره سازی و ثبت افراد در خاطره شهروندان یک شهر کاری دشوار است و مسئولیتی سنگین.

خبرنگار: سمیرا امیرچخماقی