الزامات خبرنگاری حرفه‌ای و تأثیرگذار

به همین دلیل خبرنگاری مستقل و حرفه‌ای چیزی بیش از شغل است. علاقه به خیر عمومی، تلاش برای رشد آگاهی‌های عمومی در جامعه، تقویت فرهنگ نقد، مطالبه شفافیت و مبارزه با فساد و در یک کلمه تقویت حوزه عمومی و جامعه مدنی ایده‌هایی‌اند که باعث می‌شوند خبرنگاری مستقل و حرفه‌ای با وجود همه دشواری‌ها، هنوز در جامعه ایران طرفدارانی جدی داشته باشد؛ طرفدارانی که خیر عمومی جامعه را بر منافع فردی خود ترجیح می‌دهند و فعالیت آنها فی‌نفسه نوعی فداکاری است. ما در حوزه شهر، بارها و بارها در اثر تذکرات، انتقادها و حتی افشاگری‌های خبرنگاران مستقل، توانسته‌ایم به اصلاح فرایندها، رویه‌ها و سیستم مدیریت شهری بپردازیم، یا متوجه کاستی‌ها و مشکلاتی در مناطق مختلف شهر شویم و به کرات از پیشنهادهای ارائه شده توسط خبرنگاران برای تغییر مسیر اداره شهر و حل مشکلات بهره برده‌ایم. حتی در مواردی که پذیرش تغییر دشوار بوده است، فشار اجتماعی و رسانه‌ای ناشی از اطلاع‌رسانی خبرنگاران، حرکت در مسیر خیر عمومی را برای ما تسهیل کرده و از جامعه در برابر فشارهای مختلف دفاع کرده است.
با این همه نمی‌توان حیات خبرنگاری مستقل و حرفه‌ای کشور را فقط به تداوم عشق و علاقه افراد به جامعه خود واگذار کرد و به مشکلاتی که پیش روی آن وجود دارد، نیندیشید. متأسفانه در 3دهه‌ای که از پایان جنگ می‌گذرد، ریل‌گذاری قراردادهای نیروی کار به‌طور کلی و خبرنگاران به‌طور خاص به سمتی رفته است که هم‌اکنون بیش از 90درصد قراردادهای نیروهای کار موقتی‌سازی شده‌اند و خبرنگاران نیز از این قاعده، مستثنی نبوده‌اند. بسیاری از آنها از حداقل‌های اساسی لازم برای نیروی کار مانند بیمه و سنوات بهره‌مند نیستند و در یک کلام «امنیت شغلی» ندارند. از سویی، وجود دیدگاه‌های حامی‌پرور و ترسان از خبرنگاری مستقل در بعضی از بخش‌ها باعث شده است تا آنها به تأسیس اشکالی از رسانه‌ها بپردازند که می‌توان آنها را رسانه‌های وابسته یا حامی نامید؛ رسانه‌هایی که عمدتا از اشکالی از رانت بهره‌مند می‌شوند، امنیت شغلی بیشتری در آنها تضمین می‌شود و کار در آنها بی‌هزینه‌تر و مطمئن‌تر است. این رسانه‌ها که معمولا مستقیم یا غیرمستقیم به بودجه‌های عمومی نیز دسترسی پیدا می‌کنند، به نوبه‌خود خواسته و ناخواسته مجال را برای خبرنگاران مستقل و حرفه‌ای تنگ می‌کنند و در میان مردم نیز از  اقبال  کمتری برخوردارند.
اما امروز بر همگان روشن شده است که بدون برخورداری از خبرنگاری مستقل و حرفه‌ای و در فقدان مطالبه‌گری شفافیت و مبارزه با فساد، یکی از مهم‌ترین ارکان پیشگیری از فساد یعنی «نظارت» جامعه مدنی و افکار عمومی محقق نمی‌شود و بدون محقق‌شدن این مهم، مبارزه با فساد نیز هرگز موفق نخواهد شد. در فقدان چشمان نظاره‌گر جامعه مدنی، هراس از فساد بسیار کم می‌شود و مبارزه با آن دشوار.
به همین دلیل ابعاد مختلف قانونی تامین مادی و معنوی و حمایت حقوقی از خبرنگاران درجهت مبارزه با فساد و مطالبه شفافیت در چارچوب قوانین کشور اهمیتی بسزا دارد.
اما امنیت حرفه‌ای با وجود مطالبه آن توسط خبرنگاران کمتر در فضای عمومی موضوع گفت‌وگو و مطالبه بوده است. بهره‌مندی از قراردادهای مطمئن، حقوق مناسب، بیمه و سنوات، می‌بایست در زمره بدیهیات حرفه خبرنگاری درآیند و البته می‌دانیم با توجه به دشواری‌های مالی که بر سر راه مطبوعات کشور وجود دارد، دستیابی به چنین اقتضائاتی چقدر دشوار است.
از آن مهم‌تر تقویت تشکل‌یابی صنفی خبرنگاران است که در سال‌های اخیر همواره با موانع متعددی روبه‌رو بوده است. تا زمانی که درک مسئولان از حرفه خبرنگاری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بازوهای رشد آگاهی‌های عمومی، مطالبه شفافیت و مبارزه با فساد تثبیت نشود، مسائل مربوط به تشکل‌یابی صنفی مستقل خبرنگاران نیز حل نخواهد شد. درحالی‌که وجود تشکل‌های صنفی قدرتمندی که بتوانند خبرنگاران را به‌معنای واقعی کلمه نمایندگی کنند، خود بخشی از فرایند تامین امنیت خبرنگاران و دفاع از حقوق آنان است و به قدرتمندشدن جامعه مدنی کمک می‌کند. ما، باید متوجه باشیم که تداوم برخی مسیرهای سابق نه‌فقط کمکی به حل مسائل نمی‌کند، بلکه با حل‌نشدن مسائل و انباشت آنها به‌تدریج مسائل جدید و پیچیده‌تری برای کشور ایجاد می‌شود. ازجمله مهم‌ترین آنها انتقال در حوزه رسانه، انتقال مراجع خبری جامعه به خارج از کشور و بروز مسائل امنیتی ناشی از چنین انتقالی برای کشور است. در عصری که رسانه‌ها از مهم‌ترین پدیده‌های تأثیرگذار در ساخت واقعیت اجتماعی و جهت‌دهی به حیات اجتماعی‌اند، باید بپذیریم که تامین ابعاد گوناگون امنیت خبرنگاران در کشور، امروز یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های تامین امنیت کشور نیز هست. امیدوارم بتوانیم ‌گفت‌وگویی فراگیر درباره این مسائل و افق‌های پیش‌رو داشته باشیم تا در سایه بهره‌مندی از جامعه مدنی قدرتمندتر، نظام مدیریتی پویاتر و کم‌خطاتری داشته باشیم.