تهران، بی دفاع تر از بیروت

تهران شهری است که هنوز در حاکمیت درباره کلیات اداره آن به صورت اداره یک کلانشهر جمع بندی وجود ندارد به همین دلیل برخی مسائل آن حل نشده  و بر همین اساس باید گفت تهران بی دفاع تر از بیروت است که هر روز را با دلهره فراوان به شب می رساند و مدیران آن به امید آن هستند که هیچ «حادثه ای» روی ندهد تا نقاط ضعف ساختاری اداره شهر خودنمایی نکند. نمونه روشن اخیر آن مخازن بزرگ سوخت و مواد آتش زا در تهران و در کنار مناطق مسکونی تازه تاسیس است که با حادثه دهشتناک بیروت همه را متوجه خود کرده است.

حادثه بیروت و واکنش های شورای شهر تهران

تنها چند ساعت پس از دو انفجار پیاپی در بیروت، مجید فراهانی، عضو شورای اسلامی شهر تهران نسبت به موضوع واکنش نشان داده و در پست اینستاگرامی نسبتا طولانی خود مدعی شد تهران هم می تواند حادثه ای دلخراش تر را تجربه کند.

او نوشت: "تجربه انفجار بیروت تجربه ای بسیار تلخ و ناگوار بود که تاثیرات منفی آن دهه ها در بطن لبنان خواهد ماند. فراتر از هر حادثه و فاجعه درس آموخته ها و عبرتهای آن باید مورد توجه قرار گیرد. حتما در اقصی نقاط گمرک‌های رسمی و یا اسکله‌های غیر رسمی، در مناطق ویژه اقتصادی و یا بنادر ساحلی و غیرساحلی کشور انبارهای مشابه انبار مواد شیمیایی بیروت یافت می شود که از این پس باید یه عنوان یک بمب ساعتی نگریسته شود اما علاوه بر اماکن یاد شده انباشت مواد شیمیایی در بطن و مرکز شهرها و اماکن مسکونی خطرآفرین تر است. اینجاست که شناسایی نقاط پرخطر در تهران و دیگر شهرها و احتمال بروز فاجعه و برنامه ریزی برای خروج این بمب های ساعتی از شهر را بایست از دولت ومدیریت شهری طلب کنیم. رعایت نکردن پروتکل های نگهداری و انباشت مواد شیمیایی در شهر می تواند در یک لحظه تمام انتظامات یک جامعه و شهر را بر هم بریزد لذا موضوع خروج تاسیسات پرخطر از شهر تهران بیشتر از گذشته باید در دستور کار قرار گیرد و شهرداری با کمک دولت باید برای تحقق آن کمر همت ببندد. فقط به عنوان یک‌ مثال به انبار نفت محله شهران  که یک‌ بمب هیدروژنی داخل شهر و  بر روی گسل زلزله مشا بنا شده توجه کنیم.  انبار نفت شهران با مخازنی غول پیکر درست در بطن بافت مسکونی شمال غرب تهران در محله شهران قرار گرفته و هر روز حدود ۳۰۰ تانکر ۳۰هزار لیتری حمل سوخت از ابر مخازن این انبار نفت بارگیری می‌کنند و سپس از وسط بافت مسکونی و خیابان‌ها و کوچه‌های شهران می‌گذرند و نهایتا وارد بزرگراه می‌شوند... »

ممکن است این سوال مطرح باشد که مجید فراهانی که در شورای شهر برای تهران تصمیم می گیرد چرا تاکنون به این موضوع نپرداخته و چرا اعضای شورای شهر در مقابله با چنین بحران هایی تحرک قابل انتظار را ندارند؟

پاسخ به این پرسش در این جا نهفته است که تهران هنوز از نبود یک مدیریت متمرکز در شهر رنج می برد. مخازن سوخت توسط نهادهای دیگر جانمایی و نصب شده اند و مدیریت شهری در آن دخل و تصرفی نداشته و شاید فرآیندهای کسب مجوز هم با روند نامشخصی را طی کرده باشد یا اگر آنجا به هر دلیلی مخزن سوخت است چه کسی مجوز ساخت برج های مسکونی در مجاورت این مخازن را داده  که حالا امروز نگران ساکنان آن منطقه باشیم؟ آیا آن زمان که این مخازن ساخته می شد و یا مجوز ساخت مجتمع های مسکونی در کنار آنها صادر می شد به استانداردهای شهری توجه شد؟ به پروتکل های ایمنی کلانشهرها عمل شد؟

مجید فراهانی چند روز پس از  متنی که نوشت در توییتر خود خبر از تشکیل جلسه برای بررسی آخرین وضعیت انتقال انبار نفت داد و گفت: شورایعالی شهرسازی قبلا در مصوبه ای خواستار انتقال انبار نفت شهران به بیرون شهر شده بود نوشته است. روز چهارشنبه هفته آینده به اتفاق رییس کمیسیون شهرسازی شورا در جلسه ای میزبان مسئولان وزارت نفت و شورایعالی شهرسازی خواهیم بود.  

نبود مدیریت واحد شهری

برگردیم به همان معضل نبود مدیریت متمرکز برای اداره شهر و ببینیم رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران چه گفت. او در گفتگو با یکی از رسانه‌ها با اشاره به خطری که وجود این انبارها در داخل شهر دارد، گفت: انبارهای مواد شیمیایی که در داخل شهر تهران هستند در ابتدای ساخت، خارج از شهر محسوب می‌شدند اما با گسترش شهر تهران آنها هم داخل شهر قرار گرفتند و حال وجود آنها خطرناک است.

به گفته رضا کرمی محمدی وجود انبارهای مواد شیمیایی داخل شهر تهران مسئله مهمی است که چندبار در شهرداری آن را پیگیری و در این خصوص تذکراتی ابلاغ شده اما متاسفانه تاکنون توجهی نشده است. او در مورد نهادهای مسئول در برابر انتقال انبارهای شیمیایی اضافه کرد: تخلیه و انتقال این انبارها برعهده شهرداری نیست بلکه مربوط به نهادهای مرتبط با آن انبارها می‌شود.

رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران گفت: وظیفه ما این است که خطرات وجود آنها را شناسایی و به این نهادها تذکر دهیم که تاکنون چندبار این کار را کردیم اما به دلیل مشکلاتی که وجود دارد انجام نشده است.

همان طور که رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران گفت: شهرداری نمی تواند درباره این انبارها تصمیم بگیرد. به نظر می رسد مشکل همین جاست. هر چند که بگویند این انبارها مشکلی ایجاد نمی کند. این که مشکل بسازد یا نه یک بحث فرعی است. موضوع این است که چه کسی تصمیم گرفته است شهر در چنین وضعی قرار گیرد. حتی اگر بگویند انبارهای سوخت شهران که هم اکنون نگرانی ایجاد کرده است «ایمنی کامل» دارند.

انبار نفت شهران ایمن است

کرامت ویس کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی در این باره می گوید: مثلث حیاتی سوخت رسانی در شهر تهران وجود دارد، این مثلث شامل سه انبار نفت جنوب، انبار نفت ری جنب پالایشگاه و شمال غرب تهران کن و شمال شرق تهران قوچک می شود.

به گفته او، طی سالیان گذشته مکاتباتی انجام شده و جلسات کارشناسی و مدیریتی درون و برون سازمانی با هماهنگی و همکاری دستگاه های ذیربط انجام شده که در تمامی این جلسات با مباحثی که مطرح شده ضرورت وجود انبار نفت در آن نقطه و رعایت استانداردهای فنی و ایمنی مورد توجه قرار گرفته است. در نهایت تمام تصمیمات منجر به این شده که انبار نفت شهران با وجود اینکه یکی از انبارهای نفت حیاتی جهت سوخت رسانی در کلانشهر تهران بوده و استانداردهای لازم را دارد اما وجود آن نیز برای سوخت رسانی پایدار، ایمن و با کمترین تردد ناوگان نفتکش در سطح شهر بسیار ضروری است.

او در واکنش به اظهارات اخیر درباره ناایمن بودن انبار نفت شهران گفت: انبار نفت شهران استانداردهای ایمنی لازم را دارد و وجود آن برای سوخت رسانی ایمن و مطمئن در سطح تهران حیاتی است.

نظارت دقیق بر حمل و نقل مواد شیمیایی

اما بخش دیگری از واقعیت را باید از زبان مسئولان ایمنی شهر نیز شنید. مهدی داوری، مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران درباره لزوم خروج انبارهای مواد شیمیایی از شهرها از جمله شهر تهران گفت: در خصوص انبارهای مواد شیمیایی، شرکت ساماندهی مشاغل شهرداری تهران فعالیت گسترده ای را آغاز کرده و تا به حال توانسته ایم که تعداد زیادی از این انبارها را از سطح شهر خارج و تخلیه کند. این فعالیت البته از مدت ها قبل آغاز شده است.

او افزود: از نظر سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران نیز مکان نگهداری مواد شیمیایی، شهر نیست و هر جا که باشد ضروری است که اصول ایمنی برای آن رعایت شود. هر کدام از مواد شیمیایی شرایط خاص نگهداری دارند و حتما باید به شیوه اصولی نگهداری شوند تا احتمال وقوع حادثه و خطر شود.  

داوری درباره اینکه چند درصد از حریق های تهران مربوط به انبار مواد شیمیایی است، گفت: تعداد این حریق ها زیاد نیست اما از آن جایی که آتش سوزی مواد شیمیایی به جز انفجار می تواند آثار دیگری هم داشته باشد باید به احتمال وقوع آنها توجه بسیاری کرد چرا که بسیار خطرزا هستند.  

مدیرعامل سازمان آتش نشانی تهران ادامه داد: شرایط نگهداری و انتقال این مواد بسیار خاص است و از نظر بین المللی استانداردهای بسیار دقیق و سختگیرانه ای دارد به طوری که در این زمینه هم مصرف کنندگان و هم دستگاه های ناظر باید عملکرد و نظارت بسیار دقیقی داشته باشند.  نه تنها نگهداری بلکه حمل و نقل مواد شیمیایی نیز موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد.  

داوری در ادامه گفت: حمل و نقل مواد شیمیایی نیز دارای استاندارد های دقیق مربوط به خود است البته سازمان آتش نشانی تهران متولی نظارت بر حمل و نقل مواد شیمیایی نیست به خصوص در جاده ها که راهداری باید این مورد را کنترل کند و در شهر نیز سازمان های دیگری نظارت می کنند. این حمل و نقل باید در شرایط خاص و کنترل شده ای انجام شود.  

او ادامه داد: نمی توان گفت که در تهران شرایط خاص و کنترل کننده لازم برای حمل و نقل مواد شیمیایی وجود ندارد اما می توان گفت که لازم است که حمل و نقل مواد شیمیایی در تهران باید با دقت و کنترل بیشتری صورت بگیرد و نظارت بر حمل و نقل مواد شیمیایی در تهران افزایش یابد.  

مدیر عامل سازمان آتش نشانی تهران درباره انبارهای نفتی شهر تهران گفت: انبارهای نفتی دارای استانداردهای خاص خود هستند که خوشبختانه وزارتخانه نفت هم از آن وزارتخانه هایی است که نظارت دقیقی دارد تا آن جایی که ما بازدید کردیم بسیاری از مسائل رعایت می شود اما به طور دقیق که آیا تمام سیستم های لازم وجود دارد یا نه موضوعی است که خودشان باید توضیح دهند. ما بازدید های بسیاری از تمام مجموعه های تهران داشته ایم. جلسات و حتی مانورهایی نیز توسط آتش نشانی برگزار شده است. اگر موردی بوده به آن ها گفته شده است.

داوری با بیان اینکه انبارهای نفتی تهران در سه منطقه واقع شده است، گفت: این انبارها در شهران، سوهانک و ری واقع شده اند. همه  این ها توسط آتش نشانی بازدید شده است همچین تعامل بین ما و این مجموعه ها همواره ادامه دارد.  

مدیر عامل سازمان آتش نشانی تهران اضافه کرد: وزارت نفت یکی از اولین دستگاه هایی است که به موضوع HSE* اهمیت داد و استاندارد هایی را دنبال کرد. خوشبختانه تا به حال حادثه جدی هم در آن ها اتفاق نیفتاده است البته ایمنی فاکتور متغیری است بنابراین می تواند تغییر کند و امیدواریم که نظارت دقیقی وجود داشته باشد. می دانیم که وضعیت تانکرهای سوخت و پمپ بنزین های تهران با تلاشی که طی سال های گذشته انجام شد، ارتقا پیدا کرد. اینکه این مراکز باید در شهر باشد یا خبر باید در سیاست های مدیریتی کلان تصمیم گیری شود.  

امکان جابجایی انبار نفت شهران وجود ندارد

جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران با اشاره به رصد مجموعه های نا ایمن پایتخت گفت: آتش نشانی به دلیل مسائل ایمنی مخالف وجود مراکز پرخطر در شهر است. این امر ربطی به کاربرد محل ندارد و ما حتی با انبارهای کوچک نگهداری مواد محترقه مخصوص چهارشنبه سوری نیز مخالف هستیم. نگهداری و وجود مواد قابل اشتعال از نظر ایمنی مورد پذیرش نیست.

او افزود: در همین راستا طی سال های اخیر شاهد بودیم که شهرداری در خصوص انبارهای ناصرخسرو نیز اقداماتی انجام داد زیرا همواره در آن محل شاهد آتش سوزی های متعدد بودیم. شهرداری این انبارهای قابل اشتعال را تا حدودی به محل دیگری منتقل کرد و شاهد هستیم امروزه آتش سوزی ها در آن محل ها به حداقل رسیده است.

این مقام مسئول در سازمان آتش نشانی تهران با اشاره به بازدیدهای این مجموعه از مراکز پر خطر بیان کرد: آتش نشانی بازدیدها را انجام و اخطارهای لازم را می دهد اما پالایشگاه های نفت و مراکز نظیر آن ها دیگر به گونه ای نیست که آتش نشانی بر آن ها نظارت کند. این مراکز تجهیزات و نیروهای قوی برای ایمنی دارد که با یکدیگر ارتباط های خوب داریم و حتی مانورهای مشترک نیز برگزار می شود.

ملکی با بیان اینکه از انبار نفت شهران بازدید حضوری داشته، گفت: این مجموعه ایمنی خوبی دارد ولی حادثه خبر نمی کند. هیچ نهادی و هیچ مرکزی نمی تواند بگوید به صورت صد درصد ایمن است و باید همواره هوشیار باشند. مرکزی همچون پالایشگاه ری در زمانی که تاسیس شد تا کیلومترها هیچ سکونتگاهی وجود نداشت اما با توسعه شهرها امروز خانه هایی در نزدیکی آن ساخته شده است. در این میان باید دید چه کسانی مجوز این ساخت و سازها را داده اند.

او افزود: مرکز نفت شهران نیز دقیقا چنین مسئله ای دارد و امروزه نمی تواند در محل با این وسعت زیاد استقرار پیدا کند. این گونه جابجایی ها هزینه های بسیار سنگینی دارد و قابل اجرا نیست. از سوی دیگر اگر این جابجایی ها صورت گیرد و برای مثال این مراکز به فضای دیگری خارج از شهر منتقل شوند به علت اینکه مسافت آن ها با شهر زیاد می شود اگر روزانه فقط  چند عدد از این تانکرهای حمل سوخت دچار حادثه شوند باز هم شهر با فاجعه دیگری رو به رو می شود.

سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران با اشاره به حساس بودن این مساله بیان کرد: باید همه نهادها پای کار بیایند تا فکر اساسی در رابطه با این مراکز اندیشیده شود اما به صورت کلی آتش نشانی مخالف وجود مراکز پرخطر در کنار منازل مسکونی و منطقه شهری است. طی سال‌های اخیر در این جایگاه مشکل خاصی ایجاد نشده است و حادثه نگران کننده ای بالاخص در جایگاه هایی مانند پالایشگاه ها گزارش نشده که این امر نشان از توجه به ایمنی در این مراکز دارد اما با این همه، باید ایمنی این جایگاهها مورد توجه جدی قرار گیرد و کمیته ای تخصصی جهت تعیین تکلیف ایجاد شود.

تهران باید متمرکز اداره شود

 واقعیت این است که تهران یک کلانشهر است و در دنیا کلانشهرها به صورت متمرکز اداره می شوند تا مشکلاتی از این دست که در بیروت اتفاق افتاد پیش نیاید. تهران نیاز به تصمیماتی سخت و کلان دارد که مطمئنا از توان شهرداری با اختیارات و مسئولیت های فعلی خارج است. مثل همین مورد که مخازن سوخت بزرگی در تهران هستند و نگرانی بر می انگیزند و برای این که تکلیف آنها روشن شود، باید بین چندین نهاد و سازمان همگرایی ایجاد شود که معمولا فرآیندی طولانی است. در حالی که اگر همه بپذیرند شهرداری تهران متولی تمام امور شهر باشد تصمیم گیری درباره مخاطرات شهری ساده و سریع خواهد بود و و در صورت بروز حادثه معلوم می شود که چه کسی قصور داشته و چه کسی به مسئولیت خود عمل نکرده است.

*HSE حرف اول کلمات Health (بهداشت)، Safety (ایمنی) و Environment (محیط زیست) است

خبرنگار: اکبر بیاتی