اردیبهشت سال ۱۳۹۹ که گذشت نخستین هنرستان صنعتی ایران در تهران ۱۱۳ ساله شد. هنرستانی که بعد از گذر از یک قرن و ۱۳ سال همچنان درهایش به سوی دانش‌آموزان باز است و قدیمی‌ترین مدرسه فعال کشور.
هنرستان صنعتی پسران تهران یک سال بعد از امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدین‌شاه در اردیبهشت ۱۲۸۶ شمسی در همسایگی بیمارستان دولتی با همکاری آلمانی‌ها افتتاح شد. درست است که دارالفنون بخش فنی داشت، اما میزان دروس فنی و مهندسی که در این مدرسه تدریس می‌شد کافی نبود و نمی‌توانست متخصصانی را تربیت کند که جای متخصصان فرنگی را بگیرد. ایده راه‌اندازی این هنرستان را محمودخان احتشام‌السلطنه داد. او چندسالی وزیر مختار ایران در برلن بود و در آن جا از نزدیک با مدارس صنعتی آلمان آشنا شده بود. در بازگشت به ایران نیز چند سالی در انجمن معارف دست به تاسیس مدارس ابتدایی و متوسطه زد. در سال ۱۲۸۶ احتشام‌السلطنه به عنوان دومین رییس مجلس بر صندلی ریاست خانه ملت تکیه زد. او پیش از این سال از آلمانی‌ها دعوت کرده بود که به ایران بیایند و همراه دولت ایران مدرسه صنعتی بسازند.
نقشه ساختمان مدرسه و ساختمان آن را مهندسی آلمانی به اسم «اتوشولتس» برعهده گرفت. معمار ساختمان نیز استاد عبدالله میرزا بود. زمین این مدرسه را دولت وقت به صدارت «ناصرالملک قره‌گوزلو» که خودش از تحصیلکردگان آکسفورد بود در اختیار گروه آلمانی گذاشت. این زمین که در شمال غربی میدان مشق و ابتدای خیابان رفاییل بود هشت هزار متر مربع مساحت داشت. دولت ایران از بودجه سالیانه هشت‌هزار تومان مدرسه پنج‌هزار تومان و دولت آلمان سه هزار تومان را پرداخت می‌کرد. این مدرسه با چهل دانش‌آموز بین ۸ تا ۱۸ سال فعالیت خود را ۱۷ اردیبهشت ۱۲۸۶ آغاز کرد. تاریخ تاسیس مدرسه و نام مهندس آلمانی و معمار ایرانی آن هنوز هم روی سنگ کوچکی کنار پله ورودی اتاق مدیر مدرسه نصب شده است. مدرسه با نام مدرسه ایران و آلمان به مدیریت دکتر «ولفانگ اشترونگ» افتتاح شد.
این مدرسه نخستین مدرسه ایران بود که زبان آلمانی در آن تدریس می‌شد. در کنار آن استاد «محسن گرانمایه» و «شیخ محمدعبده» زبان فارسی و عربی را به دانش‌آموزان تدریس می‌کردند.
مدرسه آلمانی بسیار زود توانست در میان خانواده‌های تهرانی جای خود را باز کند و در چهار سال ابتدایی میزان دانش‌آموزان آن به ۲۵۰ نفر رسید. در اولین جشن فارغ‌التحصیلی مدرسه «پرنس رویس» وزیر مختار آلمان شرکت کرده بود. اما این روند با آغاز جنگ جهانی اول و ورود متفقین به ایران کند شد. روس‌ها و انگلیس‌ها به خاطر کمک‌های آلمانی‌ها به مدرسه در سال ۱۲۹۵ آن را تعطیل کردند.
اما مدرسه کمتر از یک ماه بعد از کودتای ۱۲۹۹ پهلوی اول یعنی در ۱۶ فروردین ۱۳۰۰ با کمک هزینه ۱۰ هزار تومانی دولت برای ترمیم و بازسازی بازگشایی شد. دولت یک شرط برای ادامه کار مدرسه گذاشت و آن هم افزودن آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در مدرسه بود.
چند ماه بعد مدرسه سه متخصص آلمانی را برای تدریس و ریاست مدرسه استخدام کرد. در بهمن ۱۳۰۳ مدرسه به نام هنرستان فنی تهران معروف شد و رشته‌های فلزکاری و آهنگری و رنگرزی و نساجی هم به این درس‌ها اضافه شدند. از معلمان معروف مدرسه می‌توان به نیما یوشیج و بزرگ علوی و نظام وفا اشاره کرد. بزرگ علوی را از همین مدرسه دستگیر کردند و به زندان شهربانی در میدان مشق بردند. عبدالحسین میکده نیز ناظم مدرسه بود. در فاصله سالهای دهه ۱۳۱۰ تا ۲۰ در فاصله ۲۰۰ متری این هنرستان هنرستان صنعتی دختران نیز ساخته و کار خود را آغاز کرد.
معلمان آلمانی مدرسه یک بار دیگر هم در سال ۱۳۲۰ تا ۲۸ از ایران اخراج شدند. اما بعد از پایان جنگ و بازگشت آرامش به آلمان بار دیگر متخصصان آلمانی به این مدرسه بازگشتند و مدرسه تا امروز به کار خود ادامه داده است. این مدرسه مقدمه‌ای بود برای تاسیس دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه صنعتی ایران.
پژوهشگر: فرزانه ابراهیم زاده
نظر شما