شهرهای معاصر ایران و جهان روزبهروز بیشتر در معرض فشار زیستمحیطی، تراکم شهری و ازخودبیگانگی اجتماعی قرار میگیرند. آلودگی هوا، میدانهای بیروح بتونی و سبک زندگی مکانیکی، کیفیت زندگی شهروندان را تهدید میکند. در شهری اشباع از دود و سیمان و آسفالت، روح زندگی خلاق و لطیف دچار اختلال میشود و نیازمند احیاء از جنس «تلاش، سرزندگی و لطافت» است؛ مفاهیمی که اساس شهرِ "زیستپذیر" محسوب میشوند.
ابعاد علمی مسئله
مطالعات بینالمللی نشان دادهاند که کیفیت فضاهای عمومی، دسترسی به طبیعت و تعاملات اجتماعی، مهمترین عوامل در احساس رفاه ذهنی شهروندان هستند.
- بر اساس گزارش World Health Organization (2022) ، شهرهای با تراکم بالای فضای سبز، ۲۳٪ نرخ افسردگی کمتری دارند.
- تحقیق Florida, R. (2019) در دانشگاه تورنتو درباره «Creative Cities Index» نشان میدهد که نوآوری شهری مستقیماً با میزان فرصت بُروز خلاقیت فردی و فرهنگی مرتبط است.
- در ایران نیز پژوهش مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران (۱۴۰۱) به رابطهی مثبت میان زیستپذیری محلات و حضور مؤلفههای هنری، فرهنگی و زیباییشناسی اشاره کرده است.
وضعیت موجود
شهرهای بزرگ ایران در دهه اخیر دچار پدیدهی «خشکی فرهنگی» شدهاند؛ جایی که سازوکار توسعه، صرفاً کالبدی و اقتصادی بوده و کمتر به ابعاد لطیف روح انسانی توجه شده است. از منظر جامعهشناسی شهری، حذف رنگ، سایه، خلاقیت و تعامل انسانی از فضاهای عمومی عملاً به «بیروحی شهری» منجر میشود. همان چیزی که در ادبیات پستمدرن به عنوان Urban Alienation شناخته میشود. در دوره اخیر مدیریت شهری، برگزاری جشنهای بزرگ خیابانی و یا رجوع به عناصر حماسی و ملی، فضا را تلطیف کرده، اما تا رسیدن به وضع مطلوب و جبران ترک فعل دیگران، جهد و درایت مدیران شهری را طلب میکند.
راهکارهای بازآفرینی خلاقیت و سرزندگی شهری
1-تحول در برنامهریزی شهری از کالبدی به فرهنگی:
شهر باید از صرفاً محل سکونت، به بستری برای تجربه و خلاقیت تبدیل شود.
2-توسعه فضاهای هنر شهری و رویدادهای میانرشتهای:
تجربههایی مانند جشنوارههای خیابانی، گالریهای باز، کنسرتهای رایگان مردمی و طراحی نقاشیهای دیواری با محور امید اجتماعی.
3-کاهش آلودگی و ارتقای سلامت روان شهری:
اجرای سیاستهای سبز (Smart & Green Urban Policies) و کنترل منابع آلاینده.
4-طراحی فراگیر با محوریت انسان:
مطالعات Gehl (2010) در دانمارک نشان دادهاست که افزایش جزئی فضاهای پیادهمحور، کیفیت روابط اجتماعی را تا دو برابر بالا میبرد.
جمعبندی
شهر فقط مجموعهای از ساختمانها و خیابانها نیست؛ بلکه موجودی زنده است که نیازمند روحی از جنس تلاش، لطافت و خلاقیت است. اگر برنامهریزی شهری بتواند میان نیازهای کالبدی و نیازهای زیباییشناختی و عاطفی شهروندان تعادل برقرار کند، آنگاه شهر از دود و سیمان فراتر رفته و به فضای زندگی واقعی تبدیل میشود.
منابع:
1. Florida, R. (2019). *The Creative Class and Urban Regeneration*. University of Toronto Press.
2. Gehl, J. (2010). *Cities for People*. Island Press.
3. WHO Urban Health Report, 2022.
4-مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران، گزارش زیستپذیری شهری، ۱۴۰۱.
5-موسسه مطالعات فرهنگی توسعه شهری، ۱۴۰۲.
انتهای پیام/
نظر شما