نازی آباد؛ از حضور نازی ها تا پیشکشی برای نازخاتون

به گزارش شهر، در گذشته در تهران، دهی به نام نازآباد وجود داشت. ناصرالدین‌شاه این محله را برای یکی از همسران محبوبش خریداری کرده و پیشکش کرده بود. برای نازخاتون در آن محل قصری ساخت که بعد ها تبدیل به پارک شد. با اضافه شدن این محله به جنوب تهران در ۱۳۳۴، نام محله نازخاتون تبدیل به «نازآباد» و سپس تبدیل به «نازی‌آباد» شد.

اما در مورد نام‌گذاری نازی‌ آباد تهران روایات‌ دیگری نیز وجود دارد، معتبرترین داستانی که درباره محله وجود دارد، به حضور آلمانی‌ها در ایران باز می‌گردد. آلمانی‌ها طی جنگ جهانی دوم  به ساخت بخشی از محله نازی آباد وکارخانه سیلو مشغول بودند، بنابراین به دلیل اسکان آلمانی ها و یاد و خاطره اقدامات آن ها، این محله به نازی‌آباد معروف شد. البته عده‌ای هم می‌گویند یکی از دلایل نامگذاری این محله به پرندگانی کوچک به نام نازی (الیکایی) برمی‌گردد که نازی‌آباد زیستگاه مناسبی برای آن ها محسوب می‌شد.

محله نازی‌آباد با قدمتی ۲۰۰ ساله، به سال ۱۳۲۰ و در دوران نخست‌ وزیری محمدعلی فروغی (دوره پهلوی اول) مسکونی شد. با تصمیم گیری دولت، در این اراضی هزار دستگاه واحد مسکونی، جهت اسکان کارکنان کارخانه سیلو و کارخانه های اطراف ساخته شده و محله چهارصد دستگاه شکل گرفت. بعد از مدتی نیز محله هزاردستگاه نازی آباد به این مجموعه اضافه شد. هزار دستگاه اولین بار برای فرهنگیان ساخته شد و در ابتدا خانه های یک طبقه بود که به مرور زمان تخریب شده و پنج طبقه شدند، حالا از خانه های یک طبقه خبری نیست. از اقدامات متمایز کننده در این محله رعایت قوانین شهرسازی است.

سیلو در دل تاریخ

سیلو تهران، سال ۱۳۱۴ و در زمینی به مساحت ۱۹۰ هزار مترمربع ساخته شد. در حال حاضر سیلو با نام شهید «جواد اسدالله‌زاده» فعالیت می کند. این سیلو در ۱۹ مرداد سال ۱۳۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. سیلو تهران ، حد فاصل بلوار بعثت و بزرگراه شهید رجایی واقع شده است.

با مشاهده سیلو تهران، ۸۶ سال از تاریخ ورق می خورد و روزهای متفاوتی برای مردم ایران یادآوری می شود. براساس اسناد تاریخی، مسئولیت ساخت سیلوی تهران با متخصصان و مهندسان آلمانی بوده، به همین دلیل همه امکانات و تجهیزات به کار رفته در بخش‌های مختلف آن ساخت آلمان است.

به گواه تاریخ با آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط ارتش شوروی، انگلیس و آمریکا با فشار این ۳ کشور بر دولت ایران برای اخراج آلمان ها، کار ساخت سیلوی تهران برای مدتی به تعویق افتاد و در نهایت مهندسان و کارگرانی از شوروی سابق سکان این پروژه نیمه کاره را به دست گرفتند. سرانجام بعد از ۴ سال سیلوی تهران با ظرفیت ۶۴ هزار تن افتتاح ‌شده و بهره‌برداری رسید.

سیلوی تاریخی نازی آباد، المانی از آغاز ظهور مدرنیته به شمار می رود. نخستین آسانسور تهران در این سیلو مورد استفاده قرار گرفته است.

نخستین نان ماشینی در نازی آباد

شاید جالب باشد بدانید ضرب ‌المثل قدیمی «نان کسی را آجر کردن» مصداقی از فعالیت سیلو است. در زمان جنگ جهانی دوم و اثرات هولناک آن بر اوضاع معیشتی مردم، سیلوی تهران به خاطر کمبود گندم وگرسنگی و قحطی، اقدام به راه‌اندازی کارخانه نان ماشینی کرد. مسئولان به جای گندم از غلات دیگر برای تهیه آرد و پخت نان استفاده می‌کردند که در نتیجه نانی تیره رنگ، سفت و شبیه به آجر پخته می شد، مردم هم به دلیل قحطی چاره‌ای جز خوردن آن نان نداشتند. رفته رفته مردم انتقاد کردند که با ماشینی شدن نان‌ها، نانوایی‌های شهر که به ‌صورت سنتی نان می‌پختند، کسب و کارشان تعطیل شده است.

مالکیت ورزشگاه مرغوبکار در دست آبی ها

در جهت رفاه حال شهروندان محله نازی آباد، دو ورزشگاه شهید مرغوبکار و ورزشگاه اداره کل تربیت بدنی دخانیات تهران در این محله وجود دارد. ورزشگاه مرغوبکار متعلق به آکادمی فرهنگی و ورزشی استقلال می‌باشد و محل انجام بازی های تیم بانوان استقلال تهران و همچنین محل تمرین تیم‌های پایه استقلال است.

البته این ورزشگاه به مدت ۲۰ سال در اختیار باشگاه استقلال بود که با پایان این مهلت در اختیار تیم های پایه باشگاه پرسپولیس تهران قرار گرفت. پس از آن در مرداد ماه ۱۳۹۹ با تلاش های احمد سعادتمند مدیرعامل سابق باشگاه استقلال، این مجموعه به باشگاه استقلال واگذار و سند مالکیت استقلال بر این مجموعه صادر شد.

خاستگاه شخصیت های برجسته

در این محله  چهره های سرشناس بسیاری متولد شده و پرورش یافته اند که درجامعه در حوزه های مختلف دارای جایگاه هستند. از جمله: حوزه فرهنگی و هنری (اکبر عبدی، بازیگر سینما و تلویزیون، ساعد باقری، شاعر معاصر و مجری سابق تلویزیون)، حوزه ورزشی(حمید استیلی، بازیکن فوتبال، امیر قلعه‌نویی، بازیکن سابق فوتبال و از مربیان لیگ برتر، فرشاد پیوس، بازیکن سابق پرسپولیس و مربی فوتبال، شادی پریدر، استاد بزرگ شطرنج، مهدی فنونی‌زاده، بازیکن سابق فوتبال و مربی، مرتضی فنونی‌زاده، بازیکن سابق فوتبال، ابراهیم آشتیانی، بازیکن سابق فوتبال و مربی فوتبال، فرشته کریمی،  نامزد بهترین بازیکن فوتسال زنان جهان)، حوزه سیاسی (سعید حجاریان، تئوریسین اصلاحات و از اعضای اصلاح طلبان، علیرضا توکل شعار، فعال سیاسی)، حوزه مذهبی (منصور ارضی،  از مداح مشهور ایران)، حوزه نظامی (حسن آبشناسان، فرمانده نیروی زمینی ارتش در زمان جنگ ایران و عراق).

خاموشی چراغ سینما

نازی آباد سینما ندارد و این برای محله و اهالی آن ضایعه کمی نیست. دو سینمای تعطیل شده تمام دارایی این محله است. نازی آباد در روزهای قبل از انقلاب اسلامی تنها سینما شهلا و سینما شرق را داشت، که در حال حاضر هیکدام فعالیت ندارند و از وضعیت آن ها اطلاعات دقیقی در دست نیست.

 بازار مد

نازی آباد دو بازار اول و دوم را در دل خود دارد که پاتوق خرید بخشی از مردم تهران است. بازار اول در خیابان پارس (اکبر مشهدی فعلی) و  بازار دوم در خیابان مدائن قرار دارد. این بازارها بورس انواع لباس زنانه، مردانه و بچگانه است و  برای هر سلیقه‌ای چیزی برای ارائه دارند. تقریبا هر هفته اجناس جدید و متفاوتی در ویترین ها این بازارها دیده می شود.

مساجد و حسینیه های نازی آباد

با توجه به قدمت نازی آباد مساجد و حسینیه های زیادی در محله وجود دارد که در ذیل نام تعدادی آن ها آورده شده است: مسجد الرسول (ص) در میدان بازار دوم، مسجد حضرت زینب (س) در خیابان شهید بابایی، مسجد امام حسن مجتبی در خیابان اکبر مشهدی، مسجد امام عصر (عج) در هزاردستگاه.

همچنین نازی‌آباد دارای چند حسینیه به نام‌های حسینیه امام حسن مجتبی در خیابان شیرمحمدی، حسینیه حضرت ابوالفضل العباس، حسینیه حجت در ضلع غربی میدان اصلی بازار دوم، حسینیه شهید کاشی بعد از بازار دوم، حسینیه مکتب الحسین در خیابان شهید احدی، حسینیه محبان الزهرا در خیابان شهید علی ناصر، حسینیه علی اکبر یسلیانی در خیابان شهید رعد موحدی است.

مردم محله ی نازی آباد با هم همدل هستند به همین جهت در ایام محرم هیات های مذهبی متعددی در این محله برپا می شود.

ویرانه قدیمی بازار دوم

در میان مساجد این محله، مسجد الرسول (ص) پیشینه ای تاریخی دارد. در قسمت میانی بازار دوم نازی آباد ویرانه ای بوده است که مردم اهل شهر قم، آنجا جمع می شدند و در ایام محرم برای عزاداری تکیه بر پا می کردند، بعد ها علی اکبر معین فر (قائم‌مقام شهردار در امور نازی آباد) مجوز ساخت مسجد الرسول (ص) را در این محل دریافت کرد.

نخستین وزیر نفت در محله نازی آباد

یکی از افراد تاثیرگذار در رشد محله نازی آباد، شخصی به نام علی‌اکبر معین فر است. او نخستین وزیر نفت تاریخ ایران نیز بوده است. معین فر فارغ التحصیل رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فنی دانشگاه تهران است. از خدمات ایشان، تأسیس محله نازی آباد در جنوب تهران بوده است که در اوایل دهه ۳۰ خورشیدی صورت گرفت.

دغدغه آقای معین فر در اراضی نازی آباد، ساخت ابنیه و تأسیسات و اماکن رفاهی، بهداشتی، تفریحی، معنوی، فرهنگی، آموزشی، تجاری، خدماتی و فضاهای سبز مطابق اسلوب های علمی و مدرن شهری بود که با اختیارات تام، به عنوان «قائم مقام شهردار در امور نازی آباد» این امور را به سرانجام رساند.

یکی از اقدامات علی اکبر معین فر تجهیز فضاهای سبز به موتورخانه برای آبیاری بود. او در محله نازی آباد طر ح هایی نو را به اجرا گذاشت که هنوز می‌ توان از نازی آباد به عنوان منطقه ای متفاوت در میان محلات تهران نام برد. علی اکبر معین فر، ۱۲ دی ماه ۱۳۹۶ در تهران درگذشت.

بستنی فروشی گل نظر

مرحوم حسین گل‌نظر تبریزی معروف به عمو حسین، بنیانگذار بستنی‌ فروشی گل نظر در محله نازی آباد تهران بوده است. او تمام مراحل تولید بستنی سنتی، از مخلوط کردن مواد اولیه تا آماده کردن بستنی را به همان روش سنتی انجام می‌داد و در این کار استادی چیره دست بود. طعم دلنشین این بستنی ها در خاطر مردم این محله جاودانه است.

مرحوم گل نظر تبریزی ابتدا در سال ۱۳۱۸ این کار را با پسر دایی خود آغاز کرد و بعد از آن در سال ۱۳۲۰ با حاج حسین عاشوری همکاری کرد. در سال ۱۳۳۷ اولین مغازه بستنی فروشی شخصی را با سرمایه خودش باز کرد و در سال ۱۳۴۴ با خرید مغازه «قنادی گواهی» محل کسب و کارش را به اینجا انتقال داد.

مرحوم گل‌نظر، ۲ پسر به نام‌های مهدی و محسن دارد. از میان برادران، مهدی سال ها قبل به کالیفرنیا مهاجرت کرده و همان جا کارخانه بستنی سازی با عنوان «گل نظر» راه اندازی کرد. اکنون پس از گذشت چند دهه بستنی سنتی گل‌نظر شهرت جهانی پیدا کرده است. هر چند حاج حسین گل نظر سال ها قبل به رحمت خدا رفته، اما یاد و خاطره اخلاقمداری و مردمداری او در ذهن اهالی محله باقی مانده است.

موقعیت جغرافیایی

نازی‌آباد از محلات قدیمی در منطقه ۱۶ تهران است که از جهت شمال شرقی با خزانه، شمال غربی با جوادیه، غرب با خانی آباد، شرق با بوستان ولایت و از جنوب با راه‌آهن ارتباط دارد.

 بیش از ۷۰ میدان در این محل وجود دارد که از این نظر نسبت به  سایر محله‌های جنوب تهران معماری مدرن تری دارد.

محله نازی‌ آباد به بزرگراه‌های نواب، بعثت، تندگویان و همچنین بزرگراه آزادگان دسترسی دارد.

خیابان هزار دستگاه، خیابان پارس (اکبر مشهدی)، خیابان فاطمی (جنگل)، خیابان مدائن، خیابان ناصر، خیابان هلال احمر و نیکنام، از مهم‌ترین خیابان های نازی آباد هستند و با توجه به مشاهده نقشه متوجه خواهید شد که تعداد زیادی از این خیابان ها یکطرفه هستند.

همچنین نزدیک ترین ایستگاه مترو به محله نازی آباد، ایستگاه مترو علی آباد است. ایستگاه BRT چیت سازی نیز در محله نازی آباد حمل و نقل را برای شهروندان محله آسان کرده است.

مکانی برای اوقات فراغت

این محله دارای چندین پارک است که برای تفریح و آسایش ساکنین گزینه‌ی خوبی به حساب می‌آید، از جمله آن ها می‌توان به پارک سردار جنگل واقع در خیابان شیرمحمدی، بوستان بهمن واقع در میدان بهمن، پارک ۲۲ بهمن واقع در خیابان نیکنام و پارک شهر شادی آزادگان در خیابان دشت آزادگان اشاره کرد.

پارک بهمن، یکی از پارک های قدیمی و معروف محله نازی آباد است. در این پارک در گذشته کشتارگاهی بزرگ بوده است و برخی آن را به نام پارک کشتارگاه می شناسند.

خبرنگار: الناز کارخانه