حفاری‌های بی‌حساب و کتاب در معادن شن و ماسه جنوب تهران گودهای پرخطری را در منطقه‌ای به وسعت ۴۰۰هکتار ایجاد کرده که عمق برخی از آنها به بیش از ۱۰۰متر هم می‌رسد. ساماندهی و تغییر کاربری این معادن شن و ماسه که بیش از نیم قرن از عمرشان می‌گذرد طی دوره‌های مختلف مدیریت شهری پیگیری شده اما از روی کاغذ بیرون نیامده است. تنها طی دوره پیشین پیگیری‌های مدیریت شهری تهران منجر به پلمب این معادن شد، اما طرح‌های جایگزین آن هرگز به اجرا در نیامد تا اینکه پیروز حناچی هفته گذشته از ساماندهی و پیش‌بینی طرح‌های جایگزین برای این گودهای عمیق خبر داد. حالا بعد از چندین سال قرار است وعده‌های قدیمی، با اجرای طرح‌های عملیاتی و متناسب با این محدوده جنوبی پایتخت محقق شود.
حناچی دوشنبه در دومین نشست مطبوعاتی‌اش با خبرنگار، خبر ساماندهی گودهای تهران را رونمایی کرد و گفت که شهرداری برای این منظور برنامه‌هایی را پیش‌بینی کرده است. شهردار تهران با بیان اینکه این گودها به‌دلیل ارتفاع منفی زیاد، در شرایط بارندگی آبگیر می‌شوند، بیان کرد: «به‌دلیل مشکلاتی که گودهای این محدوده ایجاد کرده، همکاران‌مان در سازمان مشاور و معاونت فنی و عمرانی در حال پیگیری موضوع هستند و شهرداری منطقه ۱۸هم در تلاش است تا طرح‌های مناسب برای این محدوده ارائه شود.»
رانش زمین تا آلودگی آب‌های زیرزمینی
معادن شن و ماسه منطقه۱۸ در محدوده رودخانه کن و در منطقه‌ای به وسعت ۴۰۰هکتار در موقعیت مابین رودخانه کن، جنوب بزرگراه فتح، غرب بزرگراه شهید بروجردی و شمال بزرگراه آزادگان واقع شده است.
این گودها که عمقشان از ۵۰ تا ۱۰۰ و حتی تا ۱۲۰متر متغیر است، بحران‌هایی را برای منطقه و شهر ایجاد کرده و در آینده نیز پیامدهای دیگری را برای شهر دارد. تبدیل برخی از این گودهای ماسه‌ای به محل دفن نخاله‌های ساختمانی و عمیق بودن شن چاله‌ها، منابع آبی زیرزمینی را در معرض آلودگی قرار می‌دهد. ضمن اینکه رانش زمین و سیلاب هم از دیگر بحران‌هایی است که به‌ویژه در فصل بارش امکان تکرارش وجود دارد.همچنین وجود این گودهای ماسه‌ای، افزایش گردوغبار منطقه را به‌دنبال دارد.
فضای سبز و خدمات شهری جایگزین گودها می‌شود
اینکه مدیریت شهری تهران چه طرح‌های جایگزینی را برای این محدوده ۴۰۰هکتاری پیش‌بینی کرده، موضوع مهمی است که پیش نیازش تهیه طرح‌های امکان‌سنجی و مطالعات دقیق کارشناسی است. با این حال اما تعریف خدمات ۷گانه شهری مثل فضای سبز، اماکن فرهنگی، درمانی، تفریحی، ورزشی، گردشگری و... در این منطقه می‌تواند سرانه خدماتی شهروندان منطقه را افزایش دهد. موضوعی که شهردار منطقه۱۸ هم آن را تأیید کرد.
سیدمحمد فیاض در توضیح اجرای طرح‌های جایگزین در این محدوده گفت: «توسعه فضای سبز و ارائه برخی خدمات ۷ گانه شهری به‌طور قطع در این محدوده پیش‌بینی خواهد شد. ضمن اینکه بحث استحکام جداره‌های گودها اولویت اول است که باید پیش از اجرای هر طرحی در دستور کار قرار بگیرد. از سوی دیگر در بحث رودخانه کن، طرح‌های خوبی هم قرار است اجرا شود که طرح تعریض و مقاوم‌سازی رودخانه کن ازجمله این طرح‌ها خواهد بود؛ کارهایی که به زودی انجام خواهد شد.»
او این را هم گفت که ابتدا باید مشاور طرح برای اجرای پروژه‌ها انتخاب و سپس استارت کار زده شود؛ بنابراین به‌محض اینکه برنامه‌ها نهایی شد، نتیجه آن را به اطلاع عموم مردم خواهند رساند.
او با اشاره به اقداماتی که تاکنون در زمینه ایمن‌سازی گودها انجام شده است، تصریح کرد: «شن‌چاله‌ها در محدوده ناحیه منطقه۱۸ قرار گرفته و بیش از ۵۰سال معادن شن و ماسه در این ناحیه فعالیت می‌کردند. مهم‌ترین گودال‌ها به ۳شرکت فربت، خلیج‌فارس و شن‌وما مربوط می‌شود. این شرکت‌ها در مجموع، بیش از ۲۹۰هکتار از اراضی مذکور را به‌خود اختصاص داده‌اند.»
ترک موجود در یکی از دیواره‌های شن‌چاله‌ها هر آن ممکن است با ریزش و رانش زمین همراه شود.
فاجعه در کمین است
شهردار منطقه۱۸ تهران گفت: «معادن ۲ شرکت فربت و خلیج‌فارس در مجاورت رودخانه کن قرار دارد و شرکت شن‌وما هم در محدوده مناطق مسکونی منطقه واقع شده است. بعضا در برخی نقاط، عمق حفاری‌ها به بیش از ۱۱۰متر هم می‌رسد. فاصله بین دیواره این معادن با رودخانه کن حتی در نقاطی به کمتر از ۵متر هم می‌رسد که این موضوع، تهدیدات زیست‌محیطی جدی ای را به‌دنبال دارد. همچنین درصورت طغیان رودخانه، آب مازاد به داخل گودال‌ها هدایت می‌شود و این موضوع به گفته کارشناسان حتی رانش زمین را به‌دنبال خواهد داشت و این رانش می‌تواند بخشی از بافت مسکونی را به داخل بکشد و فاجعه‌ای در این منطقه رخ دهد.»
فیاض با اشاره به اقدامات انجام شده برای ایمن‌سازی گودها گفت: «شهرداری منطقه۱۸ در نخستین گام، طبق بند۲۰ ماده۵۵، حکم پلمپ را اخذ و اجرا کرد تا از آسیب‌های بیشتر به محیط‌زیست جلوگیری شود. در گام دوم هم اخطاریه‌ای را برای این سه شرکت تنظیم کردیم و مکلف شدند تا جداره‌سازی پیرامون گودهای خود را هر چه سریع‌تر انجام دهند، اما به‌رغم پیگیری‌های چندین باره این کار هنوز هم به‌طور کامل انجام نشده است. به هر حال پس از بازدیدهای مختلف مدیران و مسئولان استانداری و دیگر مسئولان ذیربط از منطقه و همچنین به‌دنبال برگزاری جلسات مختلف کارشناسی، امیدواریم تصمیمات متناسبی اتخاذ شود و بتوانیم این گودها را به‌نحوی ساماندهی کنیم که به سود شهروندان باشد.»
طرح ساماندهی چه شد؟
معادن شن و ماسه جنوب غرب تهران پس از مدت‌ها پیگیری در پاییز سال۹۵ و با همکاری دادستانی استان، به‌طور کامل پلمب شدند. در این میان جداره‌سازی و استحکام‌بخشی دیواره‌ها نیمه‌کاره ماند چراکه اهالی محله‌های خلیج‌فارس شمالی و سینا نسبت به تردد کامیون‌های بسیار زیاد در معابر شکایت داشتند.
به گزارش همشهری، یک‌راه باقیمانده برای عبور و مرور کامیون‌ها و تجهیزات ایمن‌سازی و آماده‌سازی برای طرح ساماندهی نیز با گاردریل بسته شد تا دیگر مسیری برای تردد آنها وجود نداشته باشد. از سوی دیگر قرار بود پس از تعطیلی معادن، بلافاصله طرح ساماندهی اراضی موجود تحت عنوان «توسعه اراضی کن ایرانیان=تاکا» به اجرا درآید؛ اما به‌دلیل پیگیری نشدن از سوی سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری در دوره قبل مدیریت شهری، به اختلاف خوردن اعضای هیأت مدیره و همچنین اجرایی نبودن طرحی که البته مصوبه کمیسیون ماده۵ را نیز داشت، در عمل کار متوقف شد و دیگر تاکایی در میان نیست.
با این حساب گردوغبار شن‌چاله‌ها همچنان وجود دارد؛ چراکه با وزش باد غالب غرب به شرق تهران و با سرعت بیش از ۷متر بر ثانیه، ذرات ریز کف معادن یا دپوهای خاکی باقیمانده، پراکنده شده و بر اثر برخورد با ذرات بزرگ‌تر به‌شدت پرتاب می‌شوند. این ذرات نهایتا محله‌های اطراف و حتی بخشی از غرب پایتخت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. به هرترتیب ساماندهی نشدن این اراضی گسترده همچنان یک‌خطر بالقوه برای جنوب غرب به‌حساب می‌آیند.
نظر شما