مثنوی هفتادمن مافیای پسماند

به گزارش شهر، به‌غیر از تعداد انگشت‌شمار مراکز تفکیک زباله در مناطق که بسیاری از آنها هم تعطیل هستند، تهران تنها یک مرکز بزرگ تفکیک پسماند دارد. آرادکوه و گودهای بزرگش که روزانه چیزی در حدود هفت هزار تن زباله به آنجا منتقل می‌شود، تنها مرکز رسمی تفکیک پسماند است. گودها و حصارهایی که بدون هیچ ضابطه‌ای به مرکز تجمع افراد زیادی ازجمله کودکان تبدیل شده و وضعیت بهداشت افراد در این محل‌ها فاجعه‌بار است، مشکلات را دوچندان کرده است. با اینکه پیروز حناچی،شهردار تهران ۲‌ماه پیش و همزمان با روز جهانی منع کار کودک از اراده شهرداری برای حمایت از کودکان و پایان‌دادن به به‌کارگیری و سوءاستفاده از آنها خبر داد و ابلاغیه‌ای برای منع به‌کارگیری کودکان زباله‌گرد داشت، اما افزایش گودهای غیررسمی در اطراف تهران نشان از این دارد که به این راحتی‌ها نمی‌شود جلوی مافیای زباله را گرفت و کودکان همچنان در این محل‌های زیرزمینی در بدترین شرایط به‌کار گرفته می‌شوند؛ موضوعی که سرپرست سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران هم آن را تأیید و از تشکیل حصارهای جدید زباله‌گردی در حاشیه‌های شهر انتقاد کرد. 
اینطور که پیداست مقابله با این باندها به این راحتی‌ها نیست و اراده قوی‌تر از سوی همه دستگاه‌ها لازم است. به همین‌خاطر، سیدمالک حسینی، در ادامه ورود استانداری تهران به این موضوع را خواستار شد و به سرانجام ابلاغیه شهردار تهران مبنی بر عدم‌استفاده از کودکان زباله‌گرد از سوی پیمانکاران شهرداری اشاره و تأکید کرد: «به‌صورت روزانه وضعیت شهر و نحوه فعالیت پیمانکاران شهرداری را رصد و پایش می‌کنیم.»

دورزدن دستورالعمل‌ها
اما این همه ماجرا نیست. چراکه رصد مراکز رسمی شهرداری بخشی از کار به‌حساب می‌آید و مشکل اصلی جای دیگری است. افزایش قارچ‌گونه گودهای زباله‌گردی در حواشی شهر که به‌صورت غیررسمی کودکان را در بدترین شرایط بهداشتی به‌کار می‌گیرند، راه فرار سودجویان و مافیای زباله است که با استفاده از حربه‌ها و راه‌های فرار مختلف، کار خود را می‌کنند و به راحتی قوانین را دور می‌زنند.
سرپرست سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران یکی از چالش‌هایی که باعث تشدید زباله‌گردی کودکان می‌شود را افزایش گودهای زباله‌گردی در اطراف تهران عنوان کرد و ادامه داد: «پیمانکاران شهرداری درخصوص عدم‌به‌کارگیری کودکان در زباله‌گردی جدای از بحث جرائم سنگینی که درصورت عدم‌رعایت این موضوع در انتظارشان هست، از منظر مسئولیت اجتماعی و بحث اخلاقی نیز قانع شده‌اند که همراهی کنند؛ اما در سطح شهر همچنان کودکانی را می‌بینیم که اصطلاحا تحت عنوان کتفی به زباله‌گردی مشغولند. این بدان معناست که به‌رغم نظارت خوبی که سازمان بازرسی شهرداری تهران اعمال می‌کند، با وضع مقبول فاصله داریم.»
این مدیر ارشد شهرداری تهران با بیان اینکه وضعیت بهداشتی در این گودها بسیار نامناسب است و ساکنین آنها از حداقل امکانات بهداشتی نیز برخوردار نیستند، تصریح کرد: «بعضا دیده شده ۱۰۰نفر ساکن در یک گاراژ که کودکان نیز میان آنها هستند از یک سرویس بهداشتی استفاده می‌کنند؛ حمام ندارند و به‌دلیل شدت و حجم کار از تغذیه مناسبی نیز برخوردار نیستند. ما ضمن شروع ارائه برخی از این خدمات مثل تغذیه و ویزیت‌های دوره‌ای از ماه‌های پیش که تاکنون نیز ادامه دارد، برای مباحث بهداشتی در حال تدارک سیستم‌های خدمات سیار هستیم.»
سیدمالک حسینی این را هم گفت که برخی از این کودکان ارتباط کاری با پیمانکاران شهرداری ندارند و حتی ممکن است با همراهی پدر و یا یکی از اعضای خانواده به این کار مبادرت کنند. البته برای نحوه مواجهه با این پدیده هم باید با همکاری نهادهایی مثل بهزیستی چاره‌اندیشی کرد.» 

اهرم نظارت مردمی برای زباله‌گردی 
چاره‌اندیشی در این زمینه همانطور که پیش‌تر هم بیان شد، همکاری و کمک همه دستگاه‌ها را می‌طلبد و شهرداری تهران با توجه به مشکلات، مسائل و وظایفی که در حوزه‌های پردردسر شهری مثل تهران به‌ویژه بعد از شیوع کرونا دارد، به‌تنهایی نمی‌تواند کتاب مافیای پسماند را به صفحات آخر برساند. از بخش‌هایی که در این زمینه به‌عنوان بازوی کمکی شهرداری عمل می‌کنند، سازمان‌های مردم نهاد هستند؛ موضوعی که سیدمالک حسینی هم بر آن تأکید دارد و معتقد است اطلاعاتی که سمن‌ها می‌توانند در این زمینه ارائه دهند، با همکاری دیگر دستگاه‌ها برای حل مشکل مؤثر خواهد بود. او در این‌باره گفت: «براساس اطلاعاتی که سازمان‌های مردم‌نهاد همکار با ما به‌دست آورده‌اند، شاهد شکل‌گیری محل‌های جدید تفکیک زباله هستیم. حتی برخی از زمین‌های کشاورزی ظرف ماه‌های اخیر به سایت تفکیک زباله تحت عنوان حصار تبدیل شده است. امیدواریم استانداری و فرمانداری‌های برخی شهرستان‌های اطراف تهران، به‌طور جدی و متمرکز به این مسئله ورود و از توسعه چنین فضاهای غیرقانونی جلوگیری کنند.»
به گزارش روزنامه همشهری، به‌غیر از مسئولان شهرداری، فعالان و سمن‌های حقوق کودک هم معتقدند شهرداری به‌تنهایی نمی‌تواند معضل زباله‌گردی کودکان را حل کند. بلکه این سازمان باید بر همکاری سایر نهادهای ذیربط به‌عنوان یک مطالبه عمومی پافشاری کند؛ موضوعی که فرشید یزدانی، مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان هم بر آن تأکید دارد: «طی فرایندی باید سیستم حمایت اجتماعی از کودکان شکل بگیرد که این، کار شهرداری به‌تنهایی نیست؛ بلکه سازمان بهزیستی و وزارت رفاه هم باید به میدان بیایند و شهرداری باید روی این موضوع و درگیرکردن سایر نهادهای ذیربط پافشاری کند. نقش سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد) هم همین است. در واقع سازمان‌های مردم‌نهاد موضوع زباله‌گردی را در عرصه عمومی به‌عنوان یک مسئله مهم مطرح کردند و به‌نظر خوب است که برای ساماندهی به این کار شهرداری به آنها برنامه بدهد و با مشارکت NGOها این برنامه استخراج شود تا نقاط ضعف ساماندهی به وضعیت کودکان زباله‌گرد مشخص شود.»
این فعال حقوق کودکان بیان کرد: «موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد، بخش نظارت سیستماتیک سمن‌هاست که هم وجه اجتماعی دارد و هم وجه پیشگیرانه. در واقع سمن‌ها هم در بخش سلبی می‌توانند فعالیت کنند و هم در بخش ایجابی و از سوی دیگر این نهادها در اجرای حمایت‌های اجتماعی هم می‌توانند به‌عنوان بازوی کمکی شهرداری عمل کنند.»



مصائب کودکان زباله‌گرد
  فرشید یزدانی، مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان
اینکه شهرداری به مرحله‌ای رسیده که زباله‌گردی کودکان را بهتر پیگیری کند وجه مثبت بخشنامه ابلاغی از سوی شهردار تهران بوده که گامی مثبت است. با این حال در این زمینه باید به این موضوع توجه شود که حذف زباله‌گردی کودکان درست است اما آنچه به آن تأکید می‌شود، حذفی است که با اقدامات سلبی انجام می‌شود و بخشی برای اقدامات ایجابی هم باید شکل بگیرد. البته در بخشنامه ابلاغی از سوی شهردار تهران، به وظیفه معاونت اجتماعی شهرداری در ساماندهی این کودکان اشاره شده که به‌نظر می‌رسد این بند خیلی مهم باشد و باید مفصل‌تر بررسی و مشخص شود که این اتفاق در بخشنامه آقای حناچی رخ نداده. همچنین در زمینه استفاده از ظرفیت سمن‌ها برای ساماندهی زباله‌گردی کودکان هم باید یک برنامه همکاری مشترک تعریف کرد. اینکه کودکان کار نکنند یک بحث است و اینکه برای این کودکان چه اتفاقی رخ می‌دهد یک بحث دیگر. بنابراین باید این موضوع دیده شود که کودکی که اکنون مشغول زباله‌گردی است و از این طریق امرار معاش می‌کند، اگر قرار است دیگر این کار را نکند کجا می‌رود؟ آیا به مشاغل زیرزمینی و قاچاق و مشاغل سیاه منتقل می‌شود؟ بالاخره این کودک ناچار است زندگی خود را بگذراند و تحت فشار و تنگنا قرار دارد بنابراین ناچار به کارکردن است، چون باید برای بقا تلاش کند. اما اینکه این تلاش کجا و چگونه ادامه پیدا می‌کند موضوعی است که باید به آن پرداخت.