به گزارش خبرنگار شهر، ششمین نشست از سلسله نشست‌های شهراندیش با موضوع «واکاوی الگوهای ادراکی و شناختی شهروندان تهرانی» به همت هیئت اندیشه‌ورز شهرداری تهران برگزار شد.
گسترش شبکه‌های اجتماعی موجب جدی شدن «جنگ شناختی» شده است
دکتر فرزاد پورسعید عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی در ابتدای این نشست، گفت: امروز با پیشرفت تکنولوژی رسانه و گسترش شبکه‌های اجتماعی، موضوع «جنگ شناختی» جدی‌تر از همیشه شده است. شورش‌ها در عصر جدید در نقاط مختلف دنیا، معیار و بسترهای شهری گرفته‌اند. چنان‌چه از یک شهر به شهر دیگری متفاوت است. بنابراین برای پیشگیری از آنها نیز باید در فضای مدیریت شهری تدبیر کرد.
وی افزود: «هجوم شناختی» شکل پیشرفته‌تری از جنگ روانی است. در بعضی منابع به آن «مدیریت برداشت» نیز می‌گویند. این هجوم به‌صورت لایه‌ای، بخش‌های مختلفی از مردم را هدف قرار می‌دهد. با پیشرفت رسانه‌ها و چندجانبه شدن آنها، کسانی که تحت تأثیر این محتوا قرار می‌گیرند، خودشان هم وارد چرخه تولید محتوا خواهند شد. در واقع هجوم شناختی همان «جنگ روایت‌ها» است. مبارزه با این جنگ بسیار سخت‌تر از جنگ روانی است.
این استاد دانشگاه در ادامه تصریح کرد: «شایعه» در فضای گذشته ساده‌تر کار می‌کرد؛ راحت باور می‌شد. در فضای امروز اما با امکاناتی که برای تست و صحت‌سنجی اخبار در دسترس است، نمی‌توان ساده «دروغ» گفت. بلکه باید شیوه «خوانش» از امر واقع را تغییر داد. یعنی اطلاعات دروغ جای خود را به اطلاعات گمراه‌کننده (نه لزوماً کذب) داده است. در دنیای امروز نمی‌توان روایتی را نشر داد که کاملاً نادرست است.
پورسعید در ادامه به موضوع انتخابات آمریکا و نقش‌آفرینی شبکه‌های اجتماعی اشاره و اظهار داشت: «شهرنشینی» در دنیای امروز، ویژگی‌های خاصی پیدا کرده است. یکی از این تفاوت‌ها، جنس متفاوت ساختمان‌هاست. مثلاً در هندوستان بعضی خانه‌ها با کاربری دوگانه طراحی شده است؛ شب‌ها شبیه خانه و روزها به محل کار تبدیل می‌شود. مسأله مسکن به یکی از معیارهای نارضایتی عمومی امروز در تهران تبدیل شده است.
وی در ادامه با بیان آنکه امروز هجوم شناختی علیه شهروندان از طریق فناوری‌های نوینی مانند شبکه‌های مجازی، جعل پنهان و هوش مصنوعی عملیاتی می‌شود، خاطرنشان کرد: برتری دشمن در هجوم شناختی در گرو تثبیت روایت گمراه‌ساز به جای روایت خودی و زدن حک و مهر آن بر امر واقع است. بنابراین باید روایت‌های صحیح را از موضوعات شهری مستندسازی کرد.
این استاد دانشگاه در ادامه تأکید کرد: دشمن تلاش دارد هجوم شناختی علیه شهروندان را از طریق کنش گفتاری و رفتاری سوژه‌های درون مدیریت شهری اعم از کارگزاران و دیگر لایه‌ها و مدیران اجتماعی عملیاتی کند. به این ترتیب مدیران شهری باید در حفاظت از گفتار خود بسیار دقت کنند. چرا که هجوم شناختی عمدتاً با دو هدف متأثر کردن ساختار توازن قوای شهری و فضای حاکم بر افکار عمومی و روحیه ملی ایرانی انجام می‌شود.
پورسعید با یادآوری آنکه هجوم شناختی امروز ریشه در آسیب‌پذیری‌های واقعی جامعه شهری هدف دارد و بدون آن اساساً امکان عملیاتی شدن پیدا نمی‌کند، گفت: باید برای جلوگیری از برخی نارضایتی‌ها در میان شهروندان، اقدام به پیشگیری کرد. یکی از مهم‌ترین اهداف هجوم شناختی، امنیتی‌سازی فضای جامعه شهری است. نباید اجازه داد دشمنان در تحقق برنامه‌های خود برای تکه‌تکه کردن جامعه موفق شوند.
اخلال‌گری دلالان در اقتصاد ایران موجب دلخوری شهروندان از دولت شده است
در ادامه این نشست دکتر علی اکبر ناسخیان، پژوهشگر حوزه اقتصاد شناختی، با بیان آنکه موضوع «تقسیم کار» پس از قرن هجدهم و با ظهور اقتصاددان‌هایی مانند اسمیت، مورد اهمیت قرار گرفت، گفت: این تقسیم کار، موجب تقسیم دانش نیز شد. مثلاً یک کشاورز تنها علوم و دانش مرتبط با آن را می‌آموزد. هم‌چنین فضای شهری، شغل را میان ساکنان آن «انتخابی» کرد به‌عکس گذشته‌ها که نسل به نسل موروثی منتقل می‌شد.
وی افزود: در چنین شرایطی کسانی که می‌توانند ذهن جمعی را در شهر هدایت کنند، به توفیق خواهند رسید. در این روزگار به همین علت موضوع بازار و قیمت آن اهمیت پیدا می‌کند. «بازار» برایند ذهن جمعی و فعالیت افکار عمومی است. حوزه تفکرات فردی امروز بر همین اساس مبتنی بر منطق بازار ارزش‌گذاری می‌شوند. افراد بر اساس واکنشی که از دیگران دریافت می‌کنند، رفتار و تفکرات خود را با منطق بازار اصلاح می‌کنند.
این پژوهشگر با تأکید بر اینکه در چنین جامعه‌ای مسلک تاجرانه و دلال‌صفتی رو به رشد است، اضافه کرد: کالاها امروز تنها ابزاری برای افزایش ثروت هستند؛ نه رفع نیاز. در شرایط اقتصادی امروز برخی، با اثرگذاری بر اذهان عمومی تلاش می‌کنند با نگران کردن مردم و ایجاد انتظارات تورمی، سود ببرند. اصطلاحاً از آب کره بگیرند! روحیه دلالی به این ترتیب رونق گرفته و برخی تولیدکنندگان نیز به دلالی روی آوردند.
ناسخیان با بیان آنکه دلال‌ها در اقتصاد گذشته شخصیت‌های متشرع و محترمی بودند، اضافه کرد: امروز دلالان با ورود به بازارهای کم‌عمق و ایجاد التهاب در آن به دنبال کسب منافع شخصی هستند. این افراد به آشفتگی جامعه برای جمع‌آوری سود نیاز دارند اما اغلب خود را در پوشش اقتصاد سیاسی و پشت دولت پنهان می‌کنند. همین موضوع موجب افزایش نفرت افکار عمومی نسبت به دولت‌ها می‌شود.
ساخت هویت ملی بدون فهم دقیق تاریخ شدنی نیست/ اجنبی‌ستیزی ویژگی برجسته تهرانی‌هاست
در ادامه دکتر علیرضا زادبر مدرس دانشگاه، فهم «تاریخ» را مهم‌ترین مؤلفه ساخت «هویت» ایرانی دانست و اضافه کرد: خودآگاهی کاذب تاریخی امروز متأثر از فعالیت رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در جامعه ایرانی گسترش یافته است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مردم تهران از بعد از دوران فتحعلی‌شاه قاجار، ضداجنبی و بیگانه‌ستیزی آنهاست. همین ویژگی هویتی، اگرچه در دیگر شهرهای کشور نیز قابل رویت است، اما تفاوت‌هایی هم دارد.
وی با یادآوری اعتراض تهرانی‌ها به وزیر مختار روسیه (گریبایدوف که قرارداد ترکمنچای را نوشت) که خود را شاعر و روشنفکر می‌دانست، افزود: در یکی از بندهای ترکمنچای موضوع تبادل اسرای روس را در دستور کار قرار داد. او با جمع‌آوری تمام زنان گرجی و ارمنی در یک باغ در تهران به بهانه بازگرداندن آنها، موجب جریحه‌دار کردن افکار عمومی شد. تهرانی‌ها نسبت به این موضوع اعتراض می‌کنند.
این پژوهشگر تاریخ حمله تهرانی‌ها به سفارت روسیه برای آزاد کردن نوامیس را در سال ۱۸۲۹ اعلام کرد و گفت: مردم تهران ضداجنبی بودند. چه اجنبی‌های روس، چه هندی‌ها، چه بریتانیا و دیگران. این موضوع در سنت ایرانی و اسلامی ریشه داشته است. همین خاصیت بعدها در نهضت تنباکو هم دیده شد. در ماجرای استبداد صغیر هم اگرچه شهرهای مختلف ایران به پا خواست ولی همه این قیام‌ها بعد از حرکت مردم تهران رخ داد.
زادبر به وقایع شهریور ۱۳۲۰ و شایعه حمله ارتش سرخ به تهران اشاره و بیان داشت: تمام مردها آن سال موهای سر خود را تراشیدند تا از سربازان ارتش حفاظت کنند و آنان را از گزند حمله احتمالی حفاظت کنند. همین اجنبی‌ستیزی در وقایع ملی شدن صنعت نفت نیز نمود داشت. در چنین فضایی گفتگوهای شهروندان در قهوه‌خانه‌ها نقش مؤثری در تبیین شرایط و فعال کردن توده‌های مردم داشت.
وی با تأکید بر اینکه مردم «استبداد» را استمرار «استعمار» می‌دانستند، اضافه کرد: شعار استقلال و آزادی در چنین فضایی متولد شد. بازنمایی وقایع تاریخی در تهران موضوع بسیار مهمی است؛ مثلاً ماجرای ۱۷ شهریور در میدان ژاله که رسماً آخرین میخ بر تابوت حکومت پهلوی است. هم‌چنین جمعیتی که در عید غدیر برای نماز جماعت به امامت شهید مفتح در قیطریه جمع شدند، شاه را برای استمرار حکومت خود نومید کرد.
این پژوهشگر تاریخ معاصر موضوع بازنمایی وقایع تاریخی را بسیار حائز اهمیت دانست و افزود: شهروندان می‌باید بدانند اختلاف امروز ما با دنیای غرب منحصر به انقلاب اسلامی نیست. بلکه بسیار قدیمی‌تر و حتی پیش از حکومت پهلوی است. شهرداری تهران باید نسبت به تبیین این موارد برای شهروندان اقدام کند.
ضرورت توجه به ساخت اجتماعی جامعه ایران برای برنامه‌ریزی‌های فرهنگی
دکتر سید کیارش شیخ‌الاسلام پژوهشگر فلسفه غرب و رسانه‌های سایبری، در ادامه این نشست به نقش رسانه‌های مجازی در یکسان‌سازی موضوع «شناخت» در شهرهای مختلف کشور اشاره و بیان داشت: در تهران به خاطر پایتخت بودن، فهم زنانه از موضوعات بسیار قطبی و رادیکال است. مهم‌ترین منبع ارتزاق فکری زنان متجدد تهرانی امروز، ایده فمنیسم است. البته نباید این نحله فکری را یک کل واحد دانست. الگوی واحدی از موضوع جنسیت در دنیای غرب وجود ندارد.
وی موضوع جنسیت را محل گسل‌های عمیق اجتماعی در دنیای غرب دانست و اضافه کرد: این موضوع را در رقابت میان ترامپ و هیلاری کلینتون می‌توان کاملاً ملاحظه کرد. این توهم که موضوع جنس و جنسیت در دنیای غرب کاملاً حل شده است، کاملاً خطا است.
این پژوهشگر، کار نکردن در حوزه زنان را یکی از انتقادات دانست و افزود: مثلاً در شهرداری یکی از ادوار با برگزاری مسابقه، سازمان زیباسازی تلاش می‌کرد زنان طراح تهرانی را درگیر فعالیت و خلاقیت کند. این وظیفه ماست که نگاه ایرانی و اسلامی را به سمع و نظر شهروندان برسانیم. به ویژه در فضاسازی شهری و تبلیغات محیطی باید به این موضوع دقت و ضریب داد.
لزوم تولید محتوای رسانه‌ای متناسب با هر قشر
دکتر امین پرتو پژوهشگر حوزه امنیت نیز در ادامه این نشست، مفهوم «ذهنیت» را معادل لفظ منتالیته در زبان آلمانی دانست و گفت: طرز تفکراتی که بر اساس آن زندگی می‌کنیم، در واقع همان منتالیته است. این مفهوم در علوم اجتماعی نیز مورد توجه قرار گرفته است. حضرت علی(ع) نیز در کلامی فرموده‌اند که مراقب تفکرات خود باش؛ چرا که همانگونه زندگی می‌کنی.
وی در ادامه با اشاره به ساختار طبقاتی جامعه تهران، اظهار داشت: مجموعاً می‌توان مجموعه شهروندان تهرانی را در چهار طبقه مرفه، متوسط، ضعیف و زیرخط فقر دسته‌بندی کرد. البته که برای تولیدات فرهنگی و رسانه‌ای برای هر کدام از این گروه‌ها می‌باید ملاحظات خاصی را در نظر داشت.
این پژوهشگر در خاتمه ابراز امیدواری کرد با شناخت این ملاحظات بتوان برنامه‌ریزی‌های مناسبی را برای بخش‌های مختلف جامعه طراحی کرد.
انتهای پیام/
نظر شما