حتما زمانی که بعد از یک سفر طولانی با قطار وقتی وارد ایستگاه راه‌آهن تهران شدید، به این فکر کردید که این جا اولین ایستگاه قطار در ایران است؟ باید بگویم که هم درست فکر کردید و هم با کمی فاصله تا حدی اشتباه هم کردید. درست است که حوالی میدان راه آهن تهران و ایستگاه تهران به عنوان نقطه صفر راه‌آهن سراسری ثبت شده اما اولین ایستگاه رسمی قطار چند خیابان آن طرفتر در قلب پارک کوثر همان جایی که ماشین دودی قدیمی تهران به نمایش در آمده نخستین ایستگاه قطار ایران است.
اگر بخواهم داستان نخستین قطار و ایستگاهش را بگویم باید کمی به عقب‌تر از دوران ناصرالدین‌شاه قاجار یعنی دورانی برویم که نخستین دانش‌آموزان به فرنگ رفتند و در بازگشت از شگفتی‌های فرنگ و فرنگستان گفتند. لابه‌لای حرف‌های این دانش آموزان و مسافران فرنگی پر بود از خاطره ارابه‌های بزرگی که بدون مرکب روی یک نوار فلزی حرکت می‌کند. مرکبی آهنی که می‌توانست ۵۰ فرسنگ را در چند ساعت برود. ناصرالدین‌شاه در سفر اولش به فرنگ چشمش به جمال این مرکب آهنی افتاد و از آن به بعد همه فکر و ذکرش شد آوردن این مرکب تندرو به ایران. تقریبا در همه قراردادهایی که بعد از این در ایران بسته شد راه‌آهن یک پای ماجرا بود. در همین سفر اول به فرنگ بود که در بلژیک با شرکت بواتال آشنا شد و برای راه‌آهن با آن‌ها وارد مذاکره شد. مسیو بواتال شخصا به ایران آمد و قرار شد که خط راه‌آهنی در سراسر ایران بکشد. اما تنها قطاری که کشیده شد فاصله ۸ کیلومتری میان تهران و حرم عبدالعظیم در شهرری بود که به ماشین دودی معروف شد و از سال ۱۲۶۱ شمسی شروع به جابجایی مسافر کرد.
ماشین دودی برای مردم پدیده‌ای نوظهور بود و نمی‌توانستند با آن ارتباط برقرار کنند. بچه‌ها به تحریک برخی از مردم سنگ به سمت این مرکب آهنی می‌انداختند. البته بودند مردم کنجکاوی که می‌خواستند کشف کنند این مرکب آهنی چطور حرکت می‌کنند. اما هیچ‌کدام جرات سوار شدن نداشتند. در نهایت یک روز خود ناصرالدین‌شاه با گروهی از وزیران و شاهزادگان به گار ماشین رفت و سوار ماشین دودی شد و از آن‌جا بود که مردم ترسشان از این پدیده جدید کمتر شد.
ایستگاه تهران این قطار که البته بیشتر قطار شهری بود در نزدیکی دروازه عبدالعظیم جایی است که امروز به پارک کوثر می‌شناسیم. این ایستگاه را به نام «گارماشین» می‌شناختند که ترجمه فرانسوی همان ایستگاه بود. گار ماشین تهران ده هزار متر مربع مساحت داشت و عمارت آن دارای شش ستون رومی به ارتفاع ۵ متر بود که هنوز نیز پابرجاست. ایستگاه دو سالن مردانه زنانه و یک راهرو عریض داشت. واگن‌های زن‌ها و مردها هم جدا بود.
راهروی گار ماشین محل استقرار فروشندگان طبق‌به‌سر بود که انواع خوراکی از تخمه و آجیل و آبنبات گز و سوهان را عرضه می‌کردند. بلیت‌فروش‌ها در اتاقی بودند که با یک دریچه کوچک به بیرون متصل می‌شد. بلیت ماشین دودی در ابتدای ورود به ایران و در زمان ناصرالدین شاه سه شاهی قیمت داشت، در زمان مظفرالدین شاه به ۵ شاهی و درزمان احمدشاه به هفت شاهی و پس از آن به ۱۰ شاهی رسید، در اواسط پهلوی دوم و پیش از جمع آوری ماشین دودی قیمت بلیت آن ۲/۵ ریال بود.
ماشین دودی با راه‌افتادن قطار سراسری و اضافه شدن تعداد ماشین‌ها و آلودگی و سرو صدایی که داشت کم کم از رونق افتاد و در نهایت در دهه چهل چرخ‌های این قطار از روی ریل برای همیشه پایین آمد.
پژوهشگر:فرزانه ابراهیم زاده
نظر شما