بازار حضرتی، کوچه ارامنه، کلیسای تادئوس، بارتوقمیوس مقدس. این سرراست‌ترین آدرس نخستین کلیسای تهران است. کلیسایی که از نیمه قرن ۱۷ میلادی تا امروز در انتهای کوچه کوتاه بن‌بستی به آرامشی ابدی رسیده است. کلیسایی که کمتر کسی در تهران از وجود آن خبر دارد.
درباره زمان دقیق ساخت کلیسیای تادئوس، بارتوقمیوس مقدس اتفاق نظر زیادی در میان پژوهشگران وجود ندارد. برخی زمان ساخت آن را به دوران زندیه و افشاریه و برخی دیگر آن را به دوران فتحعلی‌شاه قاجار نسبت می‌دهند. اما هر دوی این گروه روی یک نکته با هم اتفاق نظر دارند که این کلیسا یا نمازخانه را ۱۰ خانواده صنعتگر ارمنی معروف به جامبران که برای راه‌اندازی صنعت در تهران شاه‌تهماسبی به این شهر آمدند ساختند.۱۰ خانواده‌ای که از جلفای اصفهان و ارومیه به تهران ری آمدند و در کوچه‌ای پشت دروازه عبدالعظیم مستقر شدند و نخستین محله ارامنه تهران را در همین کوچه با نام کوچه ارامنه به وجود آوردند. هنوز هم در راسه‌های مختلف بازار با وجود تغییر نام کوچه به اسم شهید موسوی بازاری‌ها به اسم کوچه ارامنه می‌شناسند. علت اختلاف میان پژوهشگران برای زمان ساخت کلیسا تفاوت است که بین تاریخ کتیبه ساخت کلیسا و خاطرات کشیش‌هایی است که از این کلیسا یاد کردند. براساس متن کتیبه داخل کلیسا تاریخ ساخت بنا ۱۱۸۷ یعنی زمان فتحعلی‌شاه است. اما براساس خاطرات هوسپ هوهانسیان این کلیسا در ۱۰ شهریور ۱۱۶۰- اول سپتامبر ۱۷۸۸- به دست اسقف اعظم گریگور درهوانسیان تقدیس شده است.
خانواده‌های ارمنی ساکن تهران برای برگزاری آیین‌های مذهبی و نماز روز یکشنبه نیاز به عبادتگاهی داشتند.پس با کمک هم زمین کلیسا را خریدند و بنیان این کلیسا را در این منطقه گذاشتند.
بانیان اصلی این کلیسا به روایتی دو هنرمند شیشه‌گر یعنی استاد خاچیک که هنرمندان اصلی و برجسته شیشه‌بری یا جامبران بوده و مامور تزیین کاخ گلستان شدند. آن‌ها هزینه ساخت این کلیسا یا نمازخانه کوچک را پرداخت کردند. خودشان هم بعد از مرگ داخل حیاط همین کلیسا به خاک سپرده شدند.
نام کلیسا را هم از نام دو قدیس و حواری عیسی مسیح (ع) یعنی تادئوس و بارتوقیموس گرفتند که نخستین مبلغان دین مسیح در ارمنستان بودند و در همین راه نیز به شهادت رسیدند.
کلیسای تادئوس بارتقیموس بیشتر از آن که کلیسا باشد شباهت زیادی به نمازخانه دارد. شاید یکی از دلایلی که برخی کلیسای گئورگ مقدس در بازارچه قوام را نخستین کلیسا می‌دانند همین ساختار نمازخانه‌ای آن است. میاحت تقریبی کلیسا ۲۲۰ متر مربع و مساحت کل آن با اتاقاها به ۳۵۰ متر مربع می‌رسد طول کلیسا یازده متر و عرض آن شش متر و چهل سانتیمتر است
قدیمیترین کلیسا پایتخت بنایی یک طبقه است؛ این کلیسا از حیاط، تالار مراسم، ایوان، ورودی به تالار، اتاق گوشه جنوب شرقی تالار و فضای نیمه بازی در شرق تالار تشکیل شده‌است. طرح تالاریادآور کلیساهای کوچک محله جلفای اصفهان است. محراب کلیسا در شرقی‌ترین قسمت تالار و به صورت ایوانی در داخل تالار قرار گرفته‌است. در سال ۱۳۴۸ زمانی که داشتند کلیسا را بازسازی می‌کردند بخشی از گچ‌های دیوار فروریخت و زیر آن نقاشی‌هایی به شیوه نقاشی‌های گل و پرنده ایرانی نمایان شد. نقاشی‌هایی که بعد از پژوهش مشخص شد نقاش هوناتان نقاشی کرده است.
دور تا دور کلیسا کتیبه‌هایی مربوط به کسانی که احتمالا در کلیسا دفن هستند قرار دارد. این کلیسا با توجه به تعداد کم خانواده‌های ارمنی ساکن تهران و نداشتن گورستان مخصوص محل دفن ارامنه اولیه در تهران نیز بود. بسیاری از شخصیت‌های خارجی که در ایران فوت کردند نیز در این کلیسا دفن شدند. شاید معروفترین آن‌ها ۱۱ نفر همراه آلکسی گیربایدوف بود که در حمله مردم به باغ سفارت روسیه کشته شدند.همچنین چارلز آلیسون وزیر مختار انگلستان و کتر کلن کشیش و معلم الهیات داوید مگردچیان داودیدنس معروف به داوود خان پزشک و یک شاهزاده گرجی از مدفونین در این کلیسا هستند.
پژوهشگر:فرزانه ابراهیم زاده
نظر شما