به گزارش خبرنگار شهر؛ اینجا جایی میان صدای قطارهای قدیمی و دیوارهای فرسوده جنوب شهر، حالا صدای قدمزدن میآید؛ صدایی آرام، ممتد، شبیه نفسکشیدن شهری که سالها حبس شده بود. صدای خنده کودکانی که با دوچرخههای کوچکشان از کنار نیمکتها رد میشوند، صدای گفتوگوی عصرگاهی همسایههایی که انگار تازه دوباره همدیگر را پیدا کردهاند. مسیری که سالها خط جدایی بود، حالا خط اتصال است. باغراه حضرت فاطمه زهرا(س)، نه فقط یک پروژه عمرانی، که روایتی تازه از زندگی در جنوب تهران است؛ روایتی که از دل خاک، ریل و فراموشی بیرون آمده.
از میدان شهدای مدافع حرم که وارد باغراه میشوی، اولین چیزی که جلب توجه میکند، امتداد آرام فضاست. چشم که میدوانی، خط سبز درختان، کفسازی منظم مسیر و نور ملایمی که روی فضا نشسته، تصویر متفاوتی از جنوب شهر میسازد. اینجا دیگر خبری از ریلهای زنگزده، زمینهای رهاشده و حاشیههای ناامن نیست. جایی که زمانی پایینترین نقطه شهر بود و سهمش از تهران، فقط عبور قطار و انقطاع محلهها، حالا به یکی از طولانیترین و زندهترین فضاهای شهری پایتخت تبدیل شده است؛ فضایی که دعوتت میکند بمانی، نه اینکه فقط عبور کنی.
باغراه حضرت فاطمه زهرا(س) بر بام تونل قطار تهران–تبریز نشسته؛ تونلی که با انتقال خط ریلی به زیرزمین، حدود ۹ کیلومتر از اراضی شهری را آزاد کرد. اراضیای که سالها بهدلیل فقدان برنامه، به فضای بیدفاع شهری تبدیل شده بودند؛ پاتوق آسیبهای اجتماعی، گرههای ترافیکی و آلودگیهای زیستمحیطی. اما حالا این مسیر، با عرضی حدود ۳۰ تا ۳۴ متر و وسعتی نزدیک به ۲۷ هکتار، چهرهای دیگر دارد؛ چهرهای سبز، روشن، قابلقدمزدن و قابلزندگی. چهرهای که فاصلهاش با تصور قدیمی از جنوب شهر، فقط چند درخت و نیمکت نیست، بلکه یک تغییر نگاه است.
قدم که جلوتر میگذاری، پیوستگی مسیر خودش را نشان میدهد. پیادهراهی حدود ۳۰ هزار مترمربع، کنار مسیر دوچرخهسواری پیوستهای که از منطقه ۱۷ آغاز میشود و تا پل نورد در منطقه ۱۸ ادامه دارد؛ مسیری نزدیک به ۹.۵ کیلومتر که بدون قطعشدن، شهروند را از دل محلهها عبور میدهد. این پیوستگی، همان چیزی است که جنوب شهر سالها از آن محروم بود؛ پیوستگی فضا، حرکت و زندگی.
در طول مسیر، فضاهای خدماتی یکییکی خودنمایی میکنند؛ نه بهصورت تودههای سنگین، بلکه در دل مسیر، همنشین با حرکت مردم. مجموعهای از فضاهای فرهنگی، ورزشی، آموزشی، مذهبی و بهداشتی که قرار است بیش از ۲۸ هزار مترمربع خدمات مسقف را به محلهها اضافه کند. کنار اینها، فضاهای باز جمعی، زمینهای ورزشی روباز و عرصههایی برای رویدادهای شهری طراحی شدهاند؛ فضاهایی که میشود شلوغی عصرهای تابستان، صدای موسیقی رویدادها، نمایشهای خیابانی و حتی جمعهای کوچک محلی را در آنها تصور کرد.
یکی از شاخصترین بخشهای پروژه، پارکینگهای سرپوشیدهای است که زیر باغراه جان گرفتهاند؛ بیش از ۳۵۰۰ واحد پارکینگ که هم فشار ترافیکی محلهها را کم میکند و هم امکان برگزاری رویدادهای بزرگ شهری را در آینده فراهم میسازد. همین حالا هم، وقتی به وسعت فضا و جانمایی آن نگاه میکنی، میشود آیندهای نهچندان دور را دید که این مسیر، یکی از نقاط اصلی رویدادپذیر جنوب تهران باشد.
اما شاید مهمترین تصویر این پروژه، پل ارتباطی میان مناطق ۱۷ و ۱۸ باشد؛ پلی به طول ۱۴۲ متر و عرضی متغیر از ۱۳ تا ۲۶ متر. پلی که فقط یک سازه عمرانی نیست؛ نماد است. نماد وصلشدن دو سوی شهری که سالها با ریل از هم جدا شده بودند. روی این پل که میایستی، شهر را از زاویهای تازه میبینی؛ محلهها دیگر پشت به هم نیستند، بلکه روبهروی هم قرار گرفتهاند.
در طول مسیر، حضور مردم به چشم میآید؛ حضوری واقعی، نه نمایشی. خانوادههایی که آرام قدم میزنند، سالمندانی که روی نیمکتها نشستهاند و مسیر رفتوآمد را تماشا میکنند، جوانهایی که دوچرخهسواری میکنند و بیوقفه مسیر را میگیرند. این حضور، حاصل همان چیزی است که در طراحی پروژه بر آن تأکید شده؛ مشارکت اجتماعی و توجه به خواستههای ساکنان محلی.
مسیر سابق قطار، حالا مسیر زندگی؛ قصه تحول جنوب تهران
مریم، ۳۸ ساله و ساکن منطقه ۱۷، روی یکی از نیمکتها نشسته و نگاهش بین بازی کودک و امتداد مسیر در رفتوآمد است. میگوید:باورم نمیشه اینجا همون مسیریه که قبلاً شبها جرئت رد شدن نداشتیم. الان عصرها بچهمو میارم، قدم میزنیم، نفس میکشیم. حس میکنم محلهمون دیده شده؛ انگار یه نفر بالاخره یادش افتاده ما هم حق زندگی باکیفیت داریم.
کمی جلوتر، حسین، راننده تاکسی و ساکن قدیمی منطقه ۱۸، دوچرخهاش را کنار مسیر نگه داشته و به رفتوآمد مردم نگاه میکند:این خط آهن همیشه مرز بود؛ ما اینور، اونا اونور. الان نهتنها مرزی نیست، بلکه شده مسیر رفتوآمد. مسیر کارم کوتاهتر شده، محله زندهتر شده. این چیزا مستقیم روی روحیه آدم اثر میذاره.»
باغراه فقط فضای سبز نیست؛ محرکی است برای نوسازی بافتهای اطراف. ارزش اجتماعی محله بالا رفته، حس تعلق تقویت شده و فضاهای بیدفاع، جای خود را به فضاهایی دادهاند که مردم در آن توقف میکنند، نه اینکه از آن عبور کنند. همین تغییرات است که پروژه را از یک اقدام صرفاً عمرانی، به یک بازآفرینی شهری تبدیل میکند.
زهرا، معلم بازنشسته و ساکن حوالی نواب صفوی، آرام قدم میزند و عصایش را روی کفسازی مسیر میکشد:من سالهاست اینجا زندگی میکنم. همیشه حس میکردم جنوب شهر سهمش کمتره. الان که این مسیر رو میبینم، حس میکنم ما هم جزو این شهر حساب میشیم. شبها روشنه، امنه، زندهست. این یعنی احترام به شهروندان جنوب شهر.
در طراحی باغراه، الگوی معماری ایرانی اسلامی هم بیتوجه نمانده است؛ از جانمایی فضاها تا نوع کاربریها. هدف، فقط ساختن یک مسیر سبز نبوده، بلکه خلق فضایی با هویت، با قابلیت ماندن، مکثکردن و استفاده مداوم؛ فضایی که قرار نیست بعد از مدتی فراموش شود.
در همین مسیر، علی، ۲۷ ساله و صاحب یک مغازه کوچک در اطراف پروژه، از پشت ویترین به جمعیت نگاه میکند و میگوید:رفتوآمد مردم بیشتر شده، مغازهها جون گرفتن. قبلاً اینجا زود تعطیل میشد، کسی نمیاومد. الان آخر هفتهها شلوغه. این پروژه فقط حال مردم رو خوب نکرده، نون سفرهها رو هم بیشتر کرده.
پروژه باغراه حضرت فاطمه زهرا(س) که حالا با پیشرفت حدود ۹۵ درصدی به مراحل پایانی نزدیک میشود، چشماندازی روشن برای توسعه شهری در مناطق ۱۷ و ۱۸ ترسیم کرده است؛ توسعهای که فقط به ساختوساز خلاصه نمیشود، بلکه به کاهش شکاف اجتماعی، افزایش سرانههای فرهنگی و رفاهی و رونق گردشگری شهری در مناطق کمتر برخوردار میانجامد.
اینجا، مسیر سابق قطار، حالا مسیر زندگی است. جایی که شهر، بعد از سالها، به جنوبش سلام کرده؛ سلامی با قدم، با پل، با درخت و با مردم. باغراه حضرت زهرا(س)، فقط یک راه نیست؛ روایت تازهای از تهران است که بالاخره شنیده میشود.
پاسخ مدیریت شهری به یک مطالبه قدیمی در جنوب تهران
با این حال، آنچه باغراه حضرت زهرا(س) را از یک پروژه صرفاً کالبدی فراتر میبرد، تغییر کارکرد یک تهدید قدیمی شهری به فرصتی پایدار برای بازآفرینی اجتماعی است؛ مسیری که سالها بهعنوان نقطهای بیدفاع، ناامن و رهاشده در دل بافتهای متراکم جنوب تهران شناخته میشد، امروز به بستری برای حضور، تعامل و شکلگیری زندگی جمعی بدل شده است. این تغییر، حاصل رویکردی است که بهجای حذف مسئله، آن را به ظرفیت تبدیل کرده و زیرساختهای عمرانی را در خدمت ارتقای کیفیت زندگی شهروندان قرار داده است؛ رویکردی که مدیریت شهری منطقه ۱۷، آن را یکی از مهمترین دستاوردهای این پروژه میداند.
رضا سیفی شهردار منطقه۱۷ در گفتوگو با خبرنگار شهر می گوید: پروژه باغراه حضرت زهرا(س) در مجموع با طول حدود ۹ کیلومتر اجرا شده که ۶ کیلومتر آن در محدوده منطقه ۱۸ و ۳ کیلومتر آن در محدوده منطقه ۱۷ قرار دارد. اهمیت این پروژه برای منطقه ۱۷ از آن جهت مضاعف است که مسیر خط راه آهن تهران–تبریز در این محدوده، برخلاف منطقه ۱۸ که عمدتاً در حاشیه بافت شهری واقع شده، از قلب بافت مسکونی منطقه ۱۷ عبور میکرد و شهروندان بهطور مستقیم با پیامدهای آن مواجه بودند.
او میگوید: پس از اجرای پروژه زیرزمینی شدن خط راهآهن، فضای سطحی این مسیر که بر روی تونل ایجاد شده بود، بهصورت پهنهای خاکی، رهاشده و بدون کارکرد شهری باقی مانده و بهدلیل فقدان ساماندهی، تأثیر منفی قابل توجهی بر منظر شهری، کیفیت محیط و احساس امنیت شهروندان داشت و بهعنوان یکی از نقاط بیدفاع شهری شناخته میشد.
وی ادامه میدهد: با اجرای پروژه باغراه حضرت زهرا(س) و بارگذاری صحیح این مسیر بر روی خط راهآهن زیرزمینیشده، این وضعیت نامطلوب بهطور کامل ساماندهی شد و یکی از مهمترین تهدیدهای شهری منطقه ۱۷ به فرصتی ارزشمند برای توسعه فضاهای عمومی تبدیل گردید. در نتیجه اجرای فاز نخست این پروژه، سرانههای فرهنگی، ورزشی و تفریحی منطقه بهصورت محسوسی افزایش یافته و این محدوده امروز به فضایی ایمن، پویا و فعال برای حضور شهروندان بدل شده است. بازخوردهای مردمی حاکی از آن است که این اقدام نقش مؤثری در کاهش نقاط بیدفاع، ارتقای امنیت محیطی، بهبود منظر شهری و تقویت حس تعلق اجتماعی در محلههای اطراف داشته و رضایتمندی شهروندان بهصورت گسترده قابل مشاهده است.
شهردار منطقه با اشاره به اینکه منطقه ۱۷ بهعنوان دارالشهدای تهران، همواره از مشارکت فعال و گسترده شهروندان در برنامههای فرهنگی، اجتماعی و آیینی برخوردار بوده است، میگوید: در همین راستا، باغراه حضرت زهرا(س) با رویکردی مردممحور طراحی شد و امروز به بستری مناسب برای حضور و مشارکت شهروندان تبدیل شده است. در حال حاضر، مسیر باغراه و محدوده روبهروی درب جنوبی آستان مقدس امامزاده حسن(ع)، به محور اصلی اجرای برنامههای فرهنگی، مسابقات، آیینهای مذهبی و رویدادهای اجتماعی منطقه تبدیل شده است.
سیفی ادامه میدهد: برگزاری مستمر مراسمهای آیینی، جشنها، برنامههای فرهنگی نظیر «مهمانی شهر» که بهمدت یک ماه در این فضا برگزار شد، همچنین اجرای مسابقات و رویدادهای مختلف اجتماعی، نشاندهنده آن است که این مجموعه کاملاً منطبق با نیازها و مطالبات شهروندان شکل گرفته است. نظرات و بازخوردهای مردمی بهصورت مستقیم در نحوه بهرهبرداری و برنامهریزی فعالیتها مؤثر بوده و این فضا امروز به یکی از کانونهای اصلی تعامل اجتماعی و فرهنگی در منطقه تبدیل شده است.
این مدیر با بیان اینکه باغراه حضرت زهرا(س) ظرفیتهای گستردهای در حوزه ورزش، گردشگری شهری و فعالیتهای فرهنگی ایجاد کرده است، ادامه می دهد: طی ماههای اخیر، رویدادهای ورزشی متعددی د این فضا برگزار شده که از جمله آنها میتوان به مسابقات پهلوانکها در سطح ملی، مسابقات دو و میدانی و ماراتن کشوری به یاد ۴۰۰۰ شهید منطقه ۱۷ اشاره کرد که با حضور ورزشکارانی از سراسر کشور همراه بود. همچنین برگزاری مسابقات دوچرخهسواری کشوری، برنامههای منظم ورزشی محلی، غرفههای ورزشی، ورزشهای خیابانی و رویدادهای مرتبط با طرح «قهرمان شهر» از دیگر اقدامات انجامشده در این مجموعه است.
وی در پایان میگوید: در مجموع، این پروژه نمونهای روشن از تبدیل یک تهدید شهری به فرصتی ارزشمند برای توسعه متوازن شهری محسوب میشود؛ فرصتی که در راستای سیاستهای مدیریت شهری و با هدف کاهش فاصله خدماتی و اجتماعی میان مناطق شمالی و جنوبی پایتخت و بر اساس رویکرد عدالتمحور، مطابق با تأکیدات علیرضا زاکانی، شهردار تهران، اجرایی شده است. امروز باغراه حضرت زهرا(س) بهصورت کامل در خدمت شهروندان منطقه ۱۷ قرار دارد و میزان بالای رضایتمندی عمومی، گواه موفقیت این پروژه در تحقق اهداف اجتماعی، فرهنگی و ورزشی مدیریت شهری است.
زهرا اردشیری
انتهای پیام/
نظر شما