شهر دسترس‌پذیر البته شهری نیست که تنها برای افراد خاص، برای مثال نابینایان یا معلولان باشد. هرگاه از دسترس‌پذیری صحبت می‌کنیم، بدان معناست که همه افراد و اقشار بتوانند به‌طور یکسان از امکانات شهری استفاده کنند؛ هر چند بحث دسترس‌پذیری شهر در مورد افراد خاص مانند کودکان، زنان باردار، سالمندان و به‌ویژه نابینایان و معلولان از اهمیتی دوچندان برخوردار است. شهر باید با نابینایان مهربان باشد و پویایی و فعالیت نابینایان در سطح شهر یک ضرورت است. بیش از ٥٥٠ هزار نابینا و کم‌بینا در کشور داریم که کمترین خواسته آنان در ارتباط با فضای شهری، مناسب‌سازی معابر است. شورای شهر در سال‌های پیش به‌منظور تأمین تسهیلات ویژه جهت نابینایان در شهر تهران، با توجه به وضعیت خاص آنان، شهرداری تهران را موظف کرده اقدامات زیر را در دستور کار خود قرار دهد:
الف ـ صدور کارت ویژه جهت نابینایان به‌منظور استفاده رایگان از وسایل حمل‌ونقل عمومی شامل اتوبوس، مترو و بی.آر.تی .
ب ـ تعبیه و بهره‌برداری از امکانات موردنیاز جهت تسهیل در امر خدمت‌رسانی به نابینایان در سطح شهر؛ خصوصاً راه‌اندازی سیستم اعلام گویای زمان و مسیر حرکت وسایل حمل‌ونقل عمومی اعم از تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها و قطارها.
ج ـ کمک به تأمین هزینه تردد دانش‌آموزان نابینا (به‌صورت رایگان) با هماهنگی دستگاه‌های اجرایی ذیربط (آموزش و پرورش) و پیش‌بینی و لحاظ اعتبارات مورد نیاز در بودجه سنواتی شهرداری تهران.
در کنار این موارد شورا در مسیر تحقق شهر دسترس‌پذیر برای نابینایان تهرانی قدم برداشته است. از بیش از ٥٥٠ هزار نابینا و کم‌بینا در سطح کشور، ۱۷ هزار نفرشان در تهران زندگی می‌کنند. کمترین خدمت‌مان به این عزیزان، مناسب‌سازی معابر است. گاهی مشاهده شده است که از مسیرهای ویژه نابینایان برای تزیین پیاده‌روها استفاده می‌شود! این نشان می‌دهد که برخی پیمانکاران، آگاهی کافی از کاربرد این مسیرها ندارند و طبیعتاً همکاران محترم در شهرداری‌ها باید آموزش لازم را در این خصوص درنظر بگیرند.
نیم‌نگاهی به تجربیات جهانی در زمینه دسترس‌پذیری خدمات و تسهیلات برای افراد دارای آسیب بینایی هم می‌تواند بسیار کارگشا باشد. از دهه 70میلادی به بعد مناسب‌سازی اماکن عمومی و انطباق آن با نیازهای نابینایان در کشورهای مختلف دنیا در دستور کار قرار گرفته‌است. ژاپن یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه است که از سال‌ها قبل، امر مناسب‌سازی فضا برای تردد نابینایان و معلولان را مدنظر قرار داده و اقدامات خوبی در این خصوص صورت داده است؛ ازجمله تعبیه بلندگو سر چهارراه‌ها برای اعلام سبز شدن یا قرمز شدن چراغ راهنمایی، تعبیه پازل کفپوش‌های مخصوص در پیاده‌روها، رستوران‌ها و هتل‌ها، استفاده از تابلوهای گرافیکی با استانداردهای ویژه معلولان، درج علائم بریل برای راهنمایی افراد نابینا و کم‌بینا، ورودی‌های همسطح و نیز پیاده‌روهای همسطح یکپارچه، سطوح شیبدار استاندارد، سرویس‌های بهداشتی استاندارد و... .
حال که صحبت از تجربیات جهانی شد، می‌توان به تجربه بهره‌گیری از توان و دانش نابینایان در اداره بهتر شهر از سوی برخی شهرداران کشورها اشاره کرد؛ شهردار شهر سان‌فرانسیسکو یک معمار نابینا به نام کریس داونی را به‌عنوان مشاور خود برگزیده است. داونی که سال ۲۰۰8میلادی به‌دنبال یک عمل جراحی بینایی خود را از دست داد، پس از نابینایی به گفته خود، راهی جدید برای دیدن جهان یافت؛ همانطور که بتهوون پس از ناشنوایی، بهترین آثار موسیقی خود را آفرید. در فضای مجازی ویدئوهای بسیاری از سخنرانی کریس داونی و ایده‌های او درباره طراحی برای نابینایان به چشم می‌خورد که میلیون‌ها بار بازدید داشته است. او طراحی معماری را نه یک فرایند تصویری صِرف که یک فرایند فکری می‌داند. داونی مقایسه‌ای از زندگی در شهر مورد علاقه‌اش سان‌فرانسیسکو قبل و بعد از نابینایی‌اش انجام داده و نشان می‌دهد که چگونه طرح‌های خلاقانه‌ای که زندگی‌اش را بهبود بخشیدند می‌توانند زندگی همگان را بهتر کنند. جالب اینجاست که داونی، مشاور شهردار شهری است که توپوگرافی منحصر به فردی دارد و متراکم‌ترین شهر آمریکا از نظر جمعیت است؛ جایی که به تپه‌های بلندش شهرت دارد. حال تصور کنید مشاور شهردار این شهر، یک نابینا و به بیان بهتر یک معمار نابیناست. این تجربه‌ای است که مدیریت شهری تهران می‌تواند آن را بیازماید.
فراموش نکنیم شهر دسترس‌پذیر به‌معنای جایی که همه افراد با تمام نیازهای ویژه‌شان بتوانند در آن تردد کنند و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی داشته باشند، حق همه شهروندان است؛ هر چند شرایط کنونی تهران به‌عنوان شهری با ایمنی محیطی و دسترس‌پذیری برای گروه‌های خاص مانند نابینایان با شرایط مطلوب فاصله دارد، اما اقدامات بسیاری هم در این زمینه در حال انجام است که امیدواریم در آینده نزدیک به دستاوردهای خوبی منجر شود.
*این یادداشت روز دوشنبه -28 مهر- در روزنامه همشهری منتشر شده است.
نظر شما