رود دره ها فرصتی برای توسعه تفرجگاه های شهری

تکامل و تراکم شهرها، تنگناها و محدودیت های خاص را برای ساکنانش به وجود آورده و ادامه چنین روندی باعث می شود انسان ها به دنبال گریزگاهی باشند که خود را برای مدتی از زندگی دست و پاگیر شهری رها سازند و زمانی را برای تفریح و تفرج و ترمیم قوای تحلیل یافته اختصاص دهند.

به دنبال آشکار شدن بازتاب های منفی زندگی شهری، برنامه ریزی در زمینه توسعه فضاهای تفریحی و گردشکری درصدر اولویت های شهرها قرار گرفته است. کارشناسان علوم اجتماعی بر این باورند که تفریح سالم مهم ترین مقوله در افزایش سلامت روانی و اجتماعی است که به ایفای نقش بهتر افراد در جامعه و افزایش بهره وری کمک شایانی می کند و همین امر ضرورت توجه جدی برنامه ریزان شهری به طراحی فضاهای تفریحی در کنار توسعه ظرفیت های خدماتی را نشان می دهد.

امروزه مفهوم شهرها بدون وجود تفرجگاهها در اشکال گوناگون دیگر قابل تصور نیست و پیامدهای  توسعه شهری و پیچیدگیهای معضلات زیست محیطی، موجودیت طیفی از منابع تفرجگاهی و گسترش آنها را اجتناب ناپذیرکرده است. توزیع نامناسب زیرساخت ها و خدمات  تفرجگاهی، از جمله کاستی های بنیادی و مشهودی است که در کلانشهرهایی همچون تهران احساس می شود.

باوجود سابقه تاریخی شهر تهران و وجود قابل توجهی از جاذبه های تفریحی، گردشگری اما پایتخت، امروز از فقر سرانه های تفریحی رنج می برد. کلانشهر تهران بر اثر بیش از نیم قرن برنامه ریزی و توسعه منطبق با سیاست های شهرسازی مدرن ، در جهتی خلاف با بستر و جریان های طبیعی درون خود توسعه پیدا کرد و در این مسیر مولفه های طبیعی درون شهر که طی قرن ها شکل دهنده ساختار شهر و ذهنیت شهروندان از تهران بودند یکی پس از دیگری حذف شدند. 

برنامه ریزان شهری امروزه  ظرفیت های تفریحی و گردشگری  را یکی از مهمترین راهکارهای ایجاد ارزش افزوده و بهره‌وری بیشتر در جامعه دانسته و با اعتقاد بر اهمیت این مساله رود دره ها را به عنوان یکی از ظرفیت‎‌های مهم گردشگری شهری مورد توجه قرار داده اند. رودخانه های درونشهری نواحی حساس و اکوسیستمهای خاص محیطی در درون شهرها هستند که در عین دارا بودن ویژگیهای ممتاز در حوزه اکولوژیکی، واجد ارزشهای محیطی،انسانی و اقتصادی هستند و می توانند به عنوان کریدورهای توسعه محلی مورداستفاده قرار گیرند و علاوه بر تاثیر گذاری بر اکوسیستم طبیعی در بهبود کیفیت زندگی شهری که در تعامل میان انسان و محیط طبیعی نهفته است نیز  تاثیرگذارند.

بنا به اهمیت این مساله، با تصویب طرح جامع سال ۱۳۸۶ با تاکید بر توجه به ظرفیت های تفرجی و زیست محیطی رود دره ها، اجرای طرح احیا و ساماندهی رود دره ها مهیا شد و با توجه  به تاثیر گذاری  و حداکثر بازدهی  توسعه گردشگری در توسعه فضاهای شهری به عنوان یکی از گام ها در مسیر تحقق  توسعه پایدار ، این طرح عملیاتی شد. بوستان های نهج البلاغه و جوانمردان که امروزه به یکی از فضاهای تفریحی شهروندان تبدیل شده است را می توان از  دستاوردهای این طرح نام برد.

اما به فراخور شرایط زیست محیطی و همچنین نیاز به توسعه تفرجگاه های شهری ،عملیات ساماندهی رود دره ها، به این اندازه کافی نبوده و فاز دوم ساماندهی دره فرحزاد نیز در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفته است .چرا که رود دره فرحزاد از ظرفیت های تاریخی همچون راه قدیمی امامزاده داوود و ظرفیت تفریحی باغات فرحزاد برخوردار و همانند سایر رود دره ها از تفرجگاه های مورد توجه شهروندان بود اما امروز با گسترش ساخت و سازها و از بین رفتن پوشش گیاهی، شرایط نامناسب اکولوژیک منطقه را موجب شده است. .مطالعات وضعیت دره فرحزاد قبل از ساماندهی آن نشان می دهد این رود دره بسیاری از عملکرد های طبیعی، تفریحی و زیباشناسی  خود را از دست داده و بر همین اساس  تبدیل رود دره فرحزاد به یک پارک اکولوژی به منظور بهسازی و احیای محیط طبیعی آن در دستور کار قرار دارد.

 در طراحی تفرجگاهها باید سیماهای متنوع ، مناظر بکر و توجه به نبودن حضور انسان و ساخته های انسانی به عنوان وجه کلیدی جذابیت این  مناطق مورد توجه قرار گیرد، بدون اینکه از ارزشهای روح مکان و ویژگی اصلی این مناطق بکاهد. این یک چالش برای طراح محیط است که بتواند  بدون تخریب و ضایع کردن کیفیتهای زیبایی شناسانه، محیط طبیعی تفرجگاه،امکانات ونیازهای تفرج کنندگان  را برآورده کند .در حقیقت طراحی محیط تفرجگاه باید به نحوی صورت گیرد که  پایداری تفرجگاه حفظ شود و به نسلهای بعدی فرصت تجربه لذت بردن از  ارزشهای طبیعی تفرجگاه در سطح موجود و حتی درسطحی ارتقا یافته تر داده شود. در طرح احیا و ساماندهی، این روددره قرار است دارای بخش‌های طبیعی و بکر باشد و با استفاده از مصالح طبیعی مانند چوب و سنگ و شن ساخته شود. بتن و دیگر مصالح صنعتی در این محدوده به‌کار گرفته نخواهد شد و حتی پل‌های مورد نیاز در مجموعه نیز با قطعات سنگی ساخته می‌شود.

با توجه به مطالعات صورت گرفته، مدیریت شهری تهران در نظر دارد تا با احیای مسیرهای کوهنوردی و صخره نوردی زمستانه و تابستانه با کمک فدراسیون کوه نوردی و ساخت اقامتگاه هایی برای ورزشکاران این رود دره را به تفرجگاهی مناسب برای ورزش دوستان و طبیعت گردان تبدیل کند.