تامین مالی نوسازی بافت فرسوده با مشارکت عمومی

به گزارش شهر، نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد، برای بازآفرینی شهری، روش مشارکت مدنی در بین روش‌های تأمین مالی، در برخی مناطق تهران از بیشترین سطح مشارکت برخوردار است و در رتبه‌های بعدی به ترتیب دریافت تسهیلات بانکی، سهامدار پروژه، روش فروش متری و اوراق مشارکت قرار دارد. نکته جالب اینجاست که اتفاقا این شهروندان ساکن در مناطق کم برخوردارتر که در سطح پایینی از درآمد هستند، بیشتر تمایل به مشارکت به صورت روشی مشارکت مدنی دارند.

بر اساس آنچه که در گزارشی با عنوان «ابزارهای تأمین مالی و عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در بهسازی محیطی شهر سبز» منتشر شده در فصلنامه اقتصاد شهری آمده است؛ بازآفرینی شهری به عنوان یکی از ارکان شهر پایدار یا شهر سبز، اهمیت زیادی دارد و در فرایند بازآفرینی شهری نیز تأمین منابع مالی یکی از استراتژیهای مهم و ارکان اجرای طرح‌های بهسازی و نوسازی محسوب می شود. در سال ۲۰۱۰ ، برای نخستین بار بیش از نیمی از جمعیت جهانی در مناطق شهری زندگی می ‏کردند که مطابق با این روند، برآورد شده است تا سال ۲۰۵۰ ، بیش از دوسوم جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی خواهند کرد. ناظران شهری بر این باورند که باتوجه به این شرایط، طراحی و ایجاد شهرهای پایدار در کشورهای در حال توسعه و همینطور بازآفرینی شهری و نوسازی بافت فرسوده یکی از مسایل مهم مدیران شهری است. یکی از موارد اساسی در شهر تهران که سبب کاهش تاب آوری شده وسعت زیاد بافت فرسوده است، به طوری که پیش از این، عبدالرضا گلپایگانی، معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران از وجود «بیش از ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار واحد مسکونی در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد و حاشیه‌نشینی و اسکان حدود ۱۲ میلیون نفر در این مناطق» خبر داده بود. اما نوسازی و بازآفرینی شهری مانند هر برنامه دیگری نیاز به تامین منابع مالی دارد.

انتشار اوراق مشارکت بهترین روش تأمین مالی

آنطور که در پژوهش فصلنامه اقتصاد شهری آمده است؛ پژوهشگران چهار الگوی کلی برای تأمین مالی شهرداری با هدف ترمیم بافت‌های فرسودە شهری ارایه کرده‌اند؛ نظام سپرده‌گذاری و اعطای تسهیلات، صندوق سرمایه‌گذاری شهرداری (بازار سرمایه)، تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار و بازار ثانویە اوراق بهادار شهرداری. این راهکارهار در شرایطی است که بانک‌ها در ایران با محدودیت‌های جذب سپرده و اعطای وام مواجه‌اند، بنابراین، طراحی ابزار مالی جدید می تواند راهگشای این مشکلات باشد و فرایند تأمین مالی طرح بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده را آسان کند. بر این اساس، یکی از الگوهای پیشنهادی صندوق‌های بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهرداری است. تبدیل کردن دارایی‌ها به اوراق بهادار  یکی دیگر از ابزارهای جدید در عرصە تأمین منابع مالی معرفی شده که نمونه آن نوسازی و و بهسازی بافت فرسودە محلە «شهید خوببخت» تهران است. از طرف دیگر بررسی نتایج یک آزمون از ساکنان بافت فرسودە محلە «حمزه آباد» در منطقە ۲۰ نشان داد، روش مشارکت مدنی در بین روشهای تأمین مالی مد نظر از بیشترین سطح مشارکت برخوردار است.

بر اساس این پژوهش، با توجه به نظرات مدیران شهری در مورد شیوه‌های مشارکت خصوصی - عمومی در نوسازی شهری می‌توان از روش‌هایی مانند BOT در نوسازی بافت فرسودە شهری تهران استفاده کرد. همچنین، محاسبات میزان بازده داخلی سرمایه‌گذاری در هریک از روشهای تأمین مالی نشان داد روش انتشار اوراق مشارکت به لحاظ بازدهی طرح بهترین روش تأمین مالی است. روش فروش متری، BOT ،مشارکت مدنی، دریافت وام از مؤسسه‌ها و بانکهای داخلی، سهامدار پروژه در رتبه‌های بعدی از نظر بازدهی اقتصادی طرح قرار گرفته‌اند.

نقش و موانع مشارکت مدنی در بازآفرینی شهری

ناظران شهری در عین حال بر نقش کلیدی سرمایەی اجتماعی در تسریع در روند نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسودە شهری تاکید دارند و معتقدند، تأمین مالی با مشارکت عمومی از بارزترین مصادیق اقتصاد مقاومتی است که از جمله مزایای آن، می توان به کم هزینه بودن تأمین مالی، کوتاه بودن زمان تأمین آن و ارتقای فرهنگ کارآفرینی در میان جامعه اشاره کرد. از این رو، باید موانع موجود در مشارکت مردمی در بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شناسایی شده و ساختارها به گونه‌ای اصلاح شوند که تمامی ذینفعان در همه مراحل پروژە بازآفرینی شهری (برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، مدیریت، اجرا و ارزیابی)، حضور فعال و مؤثری داشته باشند.

پژوهشگران این تحقیق؛ نبود آشنایی مردم نسبت به سازمان‌های مجری در احیای بافت فرسوده، موانع ساختاری مانند بوروکراسی اداری، نبود ساختارهای محلی و غیره، ویژگی‌های فردی ساکنان، مشکلات و محدودیت‌های اقتصادی ساکنان، کمبود پشتوانه‌های قانونی، بی اعتمادی مردم نسبت به مسئولان، نبود بسترهای فرهنگی و اجتماعی مناسب برای مشارکت، اطلاع‌رسانی نامناسب ساکنان بافت فرسوده از پروژه‌های نوسازی، فرایند اجرا را مهم‌ترین موانع مشارکت شهروندان برای تامین مالی نوسازی بافت فرسوده عنوان کرده‌اند.   

خبرنگار: فریبا رحمانی