درست است که نام دارالفنون به عنوان اولین مرکز علمی مدرن در تاریخ ایران ثبت شد، اما این رشدیه بود که نخستین مدارس ایرانی را بنیان گذاشت. اولین مدرسه‌ای که هم توانست پا بگیرد برخلاف تصور خود رشدیه نه در تبریز و نه در مشهد که در تهران راهش را باز کرد. تا پیش از این که میرزا حسن رشدیه مدرسه خود را باز کند مهمترین محل آموزش زبان و خط فارسی مکتب‌خانه‌ها بودند.
این مکتب‌خانه‌ها آن طور که در کتاب‌های تاریخی آمده توسط مکتب‌دارهای بسیار سخت‌گیر که سوادشان از سواد قرآنی فراتر نمی‌رفت اداره می‌شد. اما در رویاروی جدید ایران با جهان پیشرفته مکتب‌خانه حرفی برای گفتن نداشتند. راه‌حل سریع عباس‌میرزا برای فرستادن شاگرد به خارج از کشور راه بلند مدت امیرکبیر برای راه‌اندازی دارالفنون هرچند راه‌های مناسبی بود اما چیزی کمی داشتند. آن کمبود هم این بود که همچنان وظیفه آموزش زبان و خط فارسی و آموزش مقدماتی به عهده مکتب‌خانه‌ها بود.در حالی که آموزش ابتدایی و مقدماتی در جهان وارد مرحله علمی شده بود مکتب‌دارها هنوز در سنتی‌ترین شکل و به سختی به کودکان خط و زبان یاد می‌دادند. بسیاری از کسانی که در این دوران به خارج از ایران رفته بودند و از نزدیک به اصول تدریس مدرن مسلط شده بودند متوجه کارایی بیشتر الفبای مدرن شدند و تصمیم گرفتند از شیوه‌های مدرن برای تدریس مقدماتی استفاده کنند. یکی از این افراد میرزا حسن تبریزی ملقب به رشدیه بود که در عثمانی شیوه‌های مدرن تدریس الفبای عربی که شباهت زیادی به فارسی داشت را آموخته بود. او به ایران بازگشت تا این شیوه‌ها را در تدریس به دانش‌آموزان ایرانی به کار ببندد. اما نمی‌دانست که راه سختی را آغاز کرده است. در مقابل او مکتب‌دارانی ایستاده بودند که این سبک مدرن را دشمن خود می‌دانستند. پس در مقابلش صف‌آرایی کردند.
او نخستین مدرسه خود را در حدود سال ۱۲۶۷ شمسی در محله ششکلان تبریز افتتاح کرد.مدرسه ای که نظام آموزش الفبای فارسی را به شیوه ای تازه و آسان به کودکان شش تا ۱۰ ساله می آموخت و به نام رشدیه معروف شد اما این مدرسه چند روز بعد از افتتاح در حمله مکتبداران تخربب شد و بچه هایی که ثبت نام کرده بودند از تحصیل محروم ماندند. او دومین مدرسه را در بازار محله تبریز و سومی را در چرنداب راه انداخت و باز با تعطیلی مدرسه مواجه شد. بعد از تعطیلی مدرسه چهارمین به مشهد رفت و پنجمین مدرسه را در این شهر باز کرد. اما این مدرسه هم چند روز بیشتر دوام نیاورد و در نهایت با دست و تنی زخمی به تبریز بازگشت ششمین مدرسه را در لیلی آباد تبریز باز کرد. مدرسه ای که سه سال دوام آورد و در نهایت باز تخریب شد و این بار رشدیه به تهران آمد. این بار مدرسه ای با حمایت امین الدوله در تهران باز کرد که توانست دوام بیاورد و این مدرسه آغاز شد بر آموزش و پرورش نوین ایران.
این مدرسه در محله سنگلج قرار داشت. افتتاح و استقبال از این مدرسه به قدری بود که انگیزه‌ای برای برخی علاقه‌مندان به آموزش و فرهنگ ایران به وجود آمد که آن‌ها را زیر نام انجمن معارف گردهم آورد تا بر اداره مدرسه ابتدایی رشدیه نظارت کند. از جمله این افراد می‌توان به احتشام‌السلطنه و یحیی دولت آبادی و ناظم الاطبا اشاره کرد. انجمنی که در کمتر از چهار سال بانی بیش از ۱۰ مدرسه ابتدایی و متوسطه در تهران شد.
در سال ۱۲۸۶ شمسی با پیروزی جنبش مشروطه زنان هم در خواست افتتاح مدارس دخترانه را کردند. نخستین مدرسه دخترانه در تهران حوالی بازار تهران در خیابان مولوی با همت بی‌بی‌خانم وزیراف با نام دوشیزگان افتتاح شد. مدرسه‌ای که متاسفانه عمرش به یک ماه نرسید. اما زمینه‌ای شد تا در کمتر از دو سال بعد طوبی آزموده در محله سنگلج مدرسه ناموس را بنیان بگذارد. مدرسه‌ای که آغازی بر مدارس دخترانه ایران و تهران بود.
پژوهشگر:فرزانه ابراهیم زاده
نظر شما