بازپیرایی خیابان انقلاب با مشارکت مردم در دستور کار است

به گزارش خبرنگار شهر، پنجمین نشست هم‌اندیشی «شهراندیش» هیئت اندیشه‌ورز شهرداری تهران، عصر امروز -10 بهمن‌ماه 1402- با موضوع «سه‌گانه زبان، فضا و معنا در خیابان انقلاب اسلامی» باحضور سید محمد ناظم رضوی مدیرعامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران و جمع دیگری از صاحب‌نظران و پژوهشگران برگزار شد.

پهلوی بدنبال زدودن «امر مقدس» از زیست ایرانیان بود/ ایدئولوژی اگر به معماری نرسد، تمدن نمی‌شود

در ابتدای این نشست سید فاضل سجادی پژوهشگر حوزه معماری و شهرسازی با بیان اینکه خیابان انقلاب در واقع نخستین بخشی از تهران جدید در دوران معاصر است که در دروازه‌های شمالی تهران قدیم ساخته شده است، اظهار کرد: رژیم پهلوی با هدف حذف «امر مقدس» از زیست ایرانی، باستان‌گرایی را ترویج می‌کرد. معماری خیابان طالقانی و خیابان انقلاب اساساً با همین ایده شکل گرفت. آن دوران نماینده‌های شرکت‌های اروپایی و ابنیه صنعتی‌ساز پیرامون این خیابان‌ها شکل گرفت.

وی با یادآوری نگاه خاص دوره پهلوی به معماری و شهرسازی، افزود: برای نخستین بار ساختمان‌هایی با بالکن، در این خیابان ساخته شدند؛ از منظر کاربری و شکل بنا، سیمای فرهنگ غرب‌زده پهلوی است. خیابان انقلاب تا دروازه‌های غربی آن زمان کشیده شده و برج شهیاد آنجا ساخته می‌شود. 

این پژوهشگر حوزه شهرسازی با تأکید بر پیوستگی موضوع معماری با تمدن‌های بشری، خاطرنشان کرد: اگر «ایدئولوژی» نتواند خود را در مصادیق سخت کالبد شهر نمایش دهد، عملاً هیچ‌گاه به «تمدن» تبدیل نخواهد شد. معماری، لزوماً به معنای «نما» نیست؛ بخشی از آن نماست، بخشی از آن شیوه ساخت و بخش دیگر آن کاربری و استفاده از آن است.

سجادی با یادآوری اثرگذاری انقلاب اسلامی بر هویت خیابان انقلاب، تصریح کرد: هنر انقلاب اسلامی تکریم مردم است؛ امواج متلاطم توده‌های مردم، برج شهیاد را به «آزادی» بدل کرد. تصویر انقلاب اسلامی در اصل موج خروشان مردم اطراف میدان آزادی است. معنای خیابان انقلاب پس از سال 57 باحضور مردم عوض شد؛ در حالی‌که هیچ بنای جدیدی ساخته نشده بود.

وی با بیان اینکه پهلوی با ساخت معماری، جمعیت را گردآوری کرد، اظهار کرد: انقلاب اسلامی اما مردم‌پایه است. نمی‌توان درباره خیابان انقلاب صحبت کرد و درباره اجتماع شهروندان صحبت نکرد. در ساخت قدیمی خیابان انقلاب که نخستین خیابان جدید متصل به تهران قدیم بود، یک مسجد نساخته بودند. به‌صورت عامدانه پهلوی امر مقدس را نادیده می‌گرفت. 

این پژوهشگر حوزه شهرسازی با تأکید بر اینکه ساکنان خیابان انقلاب باید مدافعان حیثیت این خیابان باشند، ادامه داد: حضور آدم‌ها در ساخت اجتماعی فضا باید محترم شمرده شود، ایده فرهنگی جمهوری اسلامی باید در این خیابان دیده شود، معماران ایرانی باید فُرم اصیل ایرانی-اسلامی را برای ساخت ساختمان‌ها لحاظ کنند و «امر مقدس» باید در فضاهای خُرد و متکثر خیابان انقلاب اسلامی نمایش داده شود. 

پویایی را باید به خیابان انقلاب بازگرداند؛ پیشنهاد تشکیل «خانه گفتگو» در این خیابان

در ادامه این نشست، علیرضا بلیغ عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با اشاره به ارتباط میان اقتصاد سیاسی تهران با به وجود آمدن یا از میان رفتن کالبدهای شهر تهران، اضافه کرد: عموم تهرانی‌ها خیابان انقلاب را به چند ویژگی می‌شناسند؛ مهم‌ترین آن تصویر تظاهرات و اعتراضات مردم برای انقلاب اسلامی بوده که این تصویر تا امروز ادامه پیدا کرده است. انقلاب اسلامی توانسته خیابان انقلاب را از آن خود کند.

وی با یادآوری اینکه رویدادهایی مانند «جشن غدیر» در خیابان انقلاب اسلامی در همین راستا ارزیابی می‌شود، تصریح کرد: «خیابان» اساساً مفهومی مدرن است و در معماری سنتی جایی نداشته است. کمتر شهری در دنیا هست که به اندازه تهران بزرگراه داشته باشد؛ به نسبت جمعیت و وسعت. با این وجود هم‌چنان معضل ترافیک در شهر وجود دارد. 

این استاد دانشگاه موج مهاجرت از شهر به کلانشهر تهران را ناشی از «انقلاب سفید» دوران پهلوی دانست و گفت: تهران عملاً تبدیل به یک شهر مصرف‌گرا شد. امروز این شهر به تنهایی شهر مولدی نیست؛ عمده ساکنان شهر یا کارکنان دستگاه‌ها و ادارات مختلف و یا در حال ارائه خدمات به این جمعیت هستند. در بافت جدید، کمتر تولیدی صورت می‌پذیرد.

بلیغ خیابان انقلاب را به‌عنوان یک مسیر شرقی-غربی، که شهر به دو نیمه شمال و جنوب تقسیم کرده معرفی کرد و افزود: بعد از تأسیس دانشگاه تهران، کتاب‌فروشی‌ها به این خیابان منتقل شدند. فضای تأسیس کافه‌ها و مقاله‌نویس‌ها و مواردی از این دست نیز تدریجاً تأسیس شد. به این ترتیب خیابان انقلاب بدون ساخت ساختمان جدیدی، تغییر ماهیت داد و فضای زنده و پویایی را نیز اوایل انقلاب تجربه می‌کرد. این فضا شاید تا اواسط دهه هشتاد ادامه داشت.

وی با تأکید بر اینکه نباید خیابان انقلاب را از پویایی انداخت؛ اظهار داشت: فضای سیاسی، فرهنگی و هنری در این فضا باید ادامه داشته باشد. این روزها دست‌فروشان کتاب هم به حاشیه
رفته و عملاً موضوعات تجاری جایگزین شده است. گرانی‌ کاغذ و مشکلات اقتصادی هم‌چنین کتاب‌فروشی‌ها را به تعطیلی برده و اغذیه‌فروشی و فست‌فودی‌ها جایگزین کتاب‌فروشی‌ها شده است.

این پژوهشگر با انتقاد از ساخت فضاهایی با کاربری‌های خدماتی خارج از محیط مرکز شهر، یادآور شد: ساخت بزرگراه‌ها باعث از بین رفتن بافت شهری و از بین بردن آمد و شد انسان‌ها شده است. این روزها عملاً تهران به محل رفت‌وآمد آدم‌ها تبدیل شده است!

بلیغ همچنین به تلاش‌هایی که در این سال‌ها برای بازگرداندن پویایی به خیابان انقلاب صورت گرفته، اشاره و تأکید کرد: مجموعه‌هایی در این سال‌ها تلاش کردند دوباره فضای فرهنگی را به خیابان انقلاب برگردانند. عدم حمایت‌ها اما باعث شد این پویایی مداومت نداشته باشد و این فضا نیز از رونق بیفتد. مثلاً می‌توان به راه‌اندازی «خانه گفتگو» در خیابان انقلاب فکر کرد. بهترین مکان برای چنین منظوری خیابان انقلاب در میانه تهران است.

ایده‌های متفاوت برای ساخت شهر، موجب شلختگی آن شده است

در ادامه این نشست محمد مسرور پژوهشگر جامعه‌شناسی با بیان اینکه در فضای شهری، با آرمانشهرهای متفاوتی در تاریخ انقلاب مواجه بودیم، اضافه کرد: همین دست‌کاری‌ها که با سلایق متفاوت صورت گرفته موجبات به‌هم‌ریختگی فضای شهری شده است. هرکسی از راه رسیده تلاش کرده شهر را به سلیقه خودش بازسازی کند. این تفاوت در اتوپیا، باعث به‌هم‌ریختگی شهری شده است؛ برای مثال شهرسازی شرق تهران با غرب کاملاً متفاوت شده است.

این پژوهشگر حوزه شهرسازی افزود: این در حالی‌ست که در دنیا دو سبک شهرسازی وجود دارد؛ شهرهای تاریخی و شهرهای مدرنی که اساساً از قبل وجود نداشته‌اند. شهرهایی که در طول زمان تکمیل شده‌اند. تهران نیز متشکل از روستاهایی بوده که عمدتاً ییلاقات شاهزاده‌های قاجار بوده‌اند. مثل ده ونک یا بهجت‌آباد که متعلق به دختر یکی از شاهزادگان بوده است. با این همه شیوه توسعه آن مشابه هیچکدام از این سبک‌ها نیست.

مسرور شناخت تاریخ تهران را برای ساماندهی ضروری دانست و تصریح کرد: تهران اساساً با امام‌زاده‌های تاریخی آن شکل گرفته و قدیمی‌ترین امامزاده شهر، امامزاده غار بوده است. با این وجود این امامزاده امروز عملاً دچار رخوت و تعطیلی است.

در ادامه این نشست رضوی مدیرعامل شرکت فضاهای فرهنگی شهرداری تهران، با بیان اینکه شلختگی امروز پایتخت ناشی از مشکلات و عوامل تاریخی گذشته است، اظهار کرد: نگاه امروز مدیریت شهری کاملاً رو به جلو و در راستای پیشرفت و رفع مشکلات است.

وی با بیان اینکه امروز نگاه شهردار تهران بازپیرایی دوباره خیابان انقلاب از میدان امام حسین(ع) تا میدان آزادی است، افزود: این خیابان یکی از شریان‌های اصلی شهر تهران به‌ویژه در موضوعات الهام گرفته از انقلاب اسلامی است. همین امروز نیز مهم‌ترین رویدادهای شهر در این مکان برگزار می‌شود. این قابلیت منحصر به خیابان انقلاب است و در نقطه دیگر شهر اتفاق نمی‌افتد.

بازپیرایی خیابان انقلاب با مشارکت مردم در دستور کار است

مدیرعامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهر تهران اظهار کرد: نمی‌توان تصور کرد بازپیرایی و توسعه این خیابان در کوتاه‌مدت و به‌صورت دفعی، شدنی است. باید خیابان انقلاب اسلامی را به مرور زمان به شأن انقلاب نزدیک کرد. این خیابان باید علاوه بر یادآوری خاطرات انقلاب، ارزش‌ها و تاریخ شهر را به نسل‌های آینده منتقل کند.

محمد ناظم‌رضوی خیابان انقلاب را به نوعی طولانی‌ترین خیابان شرقی-غربی تهران و یک محور شریانی درجه یک دانست و گفت: هم‌چنین این خیابان یکی از عریض‌ترین خیابان‌های شهر به شمار می‌رود. تقریباً در سراسر این خیابان شکل حرکت اتومبیل‌ها به‌صورت دوسویه همواره انجام می‌شده است. هیچ‌گاه تصمیمات ترافیکی موجب از بین رفتن کارکرد خیابان نشده است.

وی افزود: در خیابان انقلاب دست‌کم زیرساخت‌های مناسبی برای دسترسی وسایل نقلیه عمومی در نظر گرفته شده است؛ از مترو گرفته تا بی‌آرتی و تاکسی. طرح‌های تفصیلی امروز نگاه سنتی به توسعه شهر دارند؛ عمدتاً به کاربری، عرض محور و سرانه‌ها نگاه می‌کنند. در دوره جدید اما در تدوین طرح تفصیلی جدید، بناست نگاه معنایی و هویتی در نوسازی و بازسازی بافت شهر تسری یابد؛ به‌ویژه در جداره‌های خیابان انقلاب باید به این موضوع توجه کرد.

این مدیر شهری اضافه کرد: مگر شهرداری تهران تا چه اندازه توان تغییر کالبد خیابان انقلاب را بدون مشارکت مردم دارد؟ بسترسازی برای مشارکت مردم جز با حکم‌روایی مناسب قابل شکل‌گیری نیست. هم‌چنین امیدواریم با استفاده از ناوگان بهتر مانند اتوبوس‌های برقی یا تراموا، در این خیابان اتفاقات مناسبی رخ دهد.

رضوی تصریح کرد: در حوزه زیباسازی نیز با حرکت‌های مناسبی که از گذشته آغاز شده بود، اصلاح جداره‌ها و سردر فروشگاه‌ها در دستور کار قرار گرفته است. بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توسعه فضاهای فرهنگی در خیابان انقلاب در شرکت توسعه فضاهای فرهنگی در دستور کار است. بسیاری از زیرساخت‌های فرهنگی امروز شهر تهران به عاملیت این شرکت در دهه‌های گذشته صورت گرفته است؛ از باغ‌موزه دفاع مقدس تا مساجد و بسیاری بناهای دیگر.

وی در خاتمه تأکید کرد: ما در تلاش هستیم تنها مجری طرح‌ها نباشیم؛ بلکه برای مشارکت بخش خصوصی بسترسازی و سیاست‌گذاری کنیم. به‌هرحال بازآفرینی خیابان انقلاب صورت خواهد گرفت؛ اگر هدایت و سیاست‌گذاری هم نباشد این اتفاق خواهد افتاد. بدون سیاست‌گذاری اما توسعه خیابان نامنظم خواهد بود. شهرداری نمی‌تواند تنها منفعلانه شاهد این روند باشد. باید بستر را برای یک حرکت هماهنگ در راستای توسعه خیابان انقلاب فراهم کرد.

انتهای پیام/