برای اغلب افراد دانستن درباره اولین ها جالب است. مانند اینکه اولین مدرسه در تهران کدام مدرسه بوده یا اولین کتابخانه و یا اولین مسجد. اگر به دنبال پاسخ این پرسش هستید که اولین مسجد پایتخت کدام مسجد بوده است، باید بگویم که رد پایش را میتوانید در قلب بازار تهران پیدا کنید، همانجایی که مسجد جامع بازار شهر قرار دارد. درست خواندید اولین مسجد تهران یا قدیمیترین مسجد پایتخت که حدودا ۲۴۰ ساله است، با نام مسجد جامع تهران شناخته شده است. برخی از منابع سابقه ساخت همین بنای امروزی را به دوران شاه عباس صفوی میرسانند.
این مسجد که درست در قلب قدیمی تهران یعنی بازار ساخته شده است حدود سال ۱۰۷۲ قمری برابر با ۱۰۴۰ شمسی به همت شخصی به نام رضیالدین ساخته شده است. میدانیم که تهران از دوران اسلامی به تبعیت از ری روستایی شیعیهنشین بود. از تعداد امامزادههایی که در اطراف بافت اصلی تهران هم بر میآید میتوان این نکته را دریافت. به همین استناد هم میشود نتیجه گرفت که تهران قبل از ساخته شدن مسجد جامع هم مسجدهایی داشته که نه منابع به انها اشاره کردند و نه ردی از آنها مانده است. پس به همین دلیل است که ما مسجد جامع تهران را به عنوان اولین مسجد پایتخت معرفی میکنیم.
این مسجد همانطور که گفته شد در سال ۱۰۴۰ در تاریخ ردش پیدا شد و در طی ۲۰۰ سال تکمیل شد. بررسی بخشهای مختلف مسجد جامع تهران نشان میدهد که یک باره ساخته نشده و در طول زمان کامل شده است. قدیمیترین بخش مسجد جامع بازار در بخش جنوبی بنا ایوان بزرگ مقصورهای است که باستانشناسان معتقدند از دوران صفویه به یادگار مانده است. ایوانی که البته مانند خود مسجد در طول زمان بخشهایی به آن اضافه شده است. این مسجد در دوران فتحعلیشاه به همت میرزا مسیح مجتهد تهرانی که امام جماعت و متولی مسجد جامع بود بازسازی شد و یک شبستان در غرب آن اضافه شد که به شبستان چهلستون معروف است. این شبستان که شبستان تابستانی نیز هست شاهد اتفاقات تاریخی بوده است. یکی از این حوادث گردآمدن مردم به اعتراض از رفتار گیربایدوف وزیر مختار روس بود. گیربایدوف زنان گرجی که در خانه مردم بود را به بهانه بازگرداندن به سرزمینشان در زیرزمین سفارت روسیه زندانی کرده بود. این زنان نیز شروع به خواندن قرآن کرده بودند. مردم که از این رفتار عصبانی بودند در شبستان مسجد جمع شدند و میرزا مسیخ حکم به جهاد داد. مردم عصبانی از مسجد جامع به سمت گذر ایلچی رفته و بعد از کشتن گیربایدوف و همراهانش زنان را از زیر زمین آزاد کرند.
در سال ۱۲۵۲ قمری یعنی در اواخر دوره فتحعلیشاه شخصی به اسم شیخ رضا مسجد را مرمت کرده و شبستانی تازه را در سمت غرب مسجد افزوده است. مسجد جامع با این که بعد از ساخت شدن مسجد جامع سلطانی یا مسجد شاه بازار دیگر مسجد جامع اصلی تهران نبود اما بار دیگر تکمیل شد. وسعت مسجد جامع تهران چهارهزار متر مربع است و موقافات زیادی دارد که از آن میان میتوان به دو گرمابه - که الان متروک شدند- و سی و هشت مغازه در بینالحرمین اشاره کرد.
مسجد در زمان مشروطه نیز از مکانهای مهم بود. مردم خشمگین از کشته شدن سیدعبدالحمید طلبه مدرسه معمارباشی پیکر بیجانش را به مسجد جامع بردند و اعتراض بزرگشان را از همین مسجد آغاز کردند. گفته میشود پیکر سید عبدالحمید هم در این مسجد به خاک سپرده شده است.نکته قابل توجه در این مسجد حضور قدیمیترین خاندان امام جماعت به عنوان متولیان آن است. در حال حاضر نوادگان میرزا مسیح مجتهد این مسجد را اداره میکنند.
مسجد جامع بازار ، مساحتی در حدود ۴۵۰۰ متر مربع با زیربنایی ۲۰ هزار متر مربعی دارد. حیاط زیبای ۹۰۰ متری آن، که طولش در محور شرقی غربی واقع شدهاست، حوض و سقاخانهای سنتی دارد. هفت شبستان نیز، در آن واقع است که هرکدام به عنوان یک مسجد مجزا محسوب میشوند، اما در یک بافت واقع شدهاند.
این مسجد در سال ۱۳۷۵ و به شماره ثبت ۱۷۹۳، به ثبت آثار ملی کشور درآمدهاست.
نظر شما